Baliqchilik asoslari

Baliqlarning ixtioftirioz kasalligi — zog‘orabaliq, sazan va
ularning gibridlarining haddan tashqari xavfli invazion kasal-
ligi hisoblanadi. Kasallikka kumush va tillarang tovonbaliq, su-
dak, gulmohi va ko‘pgina chuchuk suv, dengiz va hovuzlarda
o‘suvchi baliq turlari moyil. Kasallik, ayniqsa, baliqchilik xo‘-
jaliklarining hovuzlarida, baliq o‘stiruvchi xo‘jaliklarda hamda
basseyn va baliqchilik zavodlarida baliqlar zich saqlanganida kelib
chiqadi.
Òabiiy suv havzalarida ixtioftiriozning epizootik ko‘rinishi juda
ham kam namoyon bo‘ladi, biroq barcha turdagi chuchuk suv
baliqlari kasallik qo‘zg‘atuvchilarini o‘z organizmida tashib yuri-
shini inobatga olsak, ular tabiatda tabiiy rezervuar manbani
ta’minlab turadi.
Ixtioftirioz Sharqiy va G‘arbiy Yevropa, Kanada, Amerika,
Rossiya baliqchilik xo‘jaliklarida tez-tez uchramoqda. Kasallik,
shuningdek, Ukraina, Belorussiya, Qozog‘iston, Markaziy Osiyo
respublikalarida va Kavkazortida qayd etilgan.
Etiologiyasi. Kasallik qo‘zg‘atuvchisi bu Ophtyoglenidae oila-
siga mansub bo‘lgan Ichtyophthirius teng tukli infuzoriyalaridir.
Parazit tanasi qariyb yumaloq yoki tuxumsimon shaklda. Òana-
ning bosh tomonida maydagina og‘iz teshigi va kichik tomoqchasi
mavjud. Parazitning butun tanasi meridial joylashgan uzunchoq
tukchalar bilan qoplangan. Òananing o‘rta qismida yo‘g‘on, kalta
tanasimon qayrilgan makronukleus, uning do‘mboq (qavargan)
tomonida esa mikronukleus joylashgan.
Ixtioftirioz baliqlarning tipik paraziti hisoblanadi. Parazit-
ning rivojlanishida 3 ta bosqich mavjud. Birinchi bosqichi xo‘-
jayin terisining ichida parazitlik qilish bosqichi, sistalarning
ko‘payish bosqichi (suv ostidagi loyqalarda, o‘simliklarda va
suzuvchi predmetlardagi sistalar) va suvda erkin suzuvchi infu-
zoriyalar (daydib yurish)ning bosqichi. Baliq terisining dermoidli
tepa (sumka) qismida katta yoshdagi ixtioftiriuslar chiqib, suv
havzalarining ostiga cho‘kadi, o‘simliklarga yopishadi, shilimshiq
modda bilan o‘ralib sistaga aylanadi. Uning ichida 200—1000 ta-
gacha juda mayda yumaloq yosh infuzoriyalar (daydib yuruvchi)

---

206
hosil bo‘ladi. Hosil bo‘lgan daydib yuruvchi infuzoriyalar sistaning
qobig‘ini teshib tashqi muhitga tushadi, noksimon shaklga kiradi.
Bularning kattaligi 1040 mkm bo‘lib, invazion bosqichga yetadi.
Daydib yuruvchi infuzoriyalar xo‘jayin organizmi bilan aloqada
bo‘lganida, ular terining epitelial qobig‘i ostiga yoki jabrasiga
faol harakatlanib kirib oladi, o‘sadi, rivojlanadi va baliqlar tana-
sida mayda yumaloq dermoidli tugunak — tanachalarni (sumka)
hosil qiladi. Shu bilan infuzoriyalarning zanjiri bog‘lanadi. Òashqi
muhitda daydib yuruvchi infuzoriyalar 55 soat davomida hayot
kechirishi mumkin.