Bank ishi” yo’nalishi sbi 55 guruh talabasi Avazova Zebo mavzu: “Banklarda akkreditivlar bo’yicha hisob-kitoblar hisobi” mavzusidagi kurs ishi tekshirdi: toshkent 2023 mavzu: Banklarda akkreditivlar bo’yicha hisob-kitoblar hisobi reja

Tijorat akkreditivi.Ushbu akkreditiv bank tomonidan benefitsiarga to'g'ridan-to'g'ri to'lov uchun beriladi.

Kutish uchun akkreditiv.Ushbu akkreditiv bank tomonidan faqat hisob egasi benefitsiarning to'lovlarini to'lay olmagan taqdirda beriladi.

Qaytgan akkreditiv.Ushbu akkreditiv bank tomonidan berilib, mijozga ma'lum bir muddat ichida ma'lum bir muddat ichida istalgan miqdordagi tirajlarni amalga oshirishga imkon beradi.

Sayohatchining akkreditivi.Ushbu akkreditiv chet elga borishni rejalashtirgan sayohatchilar uchun mo'ljallangan.

Tasdiqlangan akkreditiv.Ushbu akkreditiv to'lovni tasdiqlovchi ikkinchi bank tomonidan beriladi. Ikkinchi bank odatda sotuvchining banki hisoblanadi. Tasdiqlovchi bank, emitent bank to'lamagan taqdirda, akkreditivning bajarilishini kafolatlaydi. Ushbu xat odatda xalqaro operatsiyalar uchun beriladi

Huquqiy nuqtai nazardan, akkreditiv nafaqat emitent bankning bir tomonlama majbnriyati sifatida, balki bank hisobvarag` shartnomasi va mijozning akkreditiv ochish to‘g‘risidagi arizasi, banklar o'rtasida vakillik munosabatlarini o'matish to‘g‘risida shartnoma kredit shartnomasi (agar akkreditiv qarz mablag`lari hisobiga ochilsa), oldi-sotdi shartnomasi yoki akkreditiv ochilishiga asos bo`gan boshqa shartnoma asosida kelib chiqadigan bitimning boshqa ishtirokchilar o'rtasidagi shartnomaviy munosabatlar.
Akkreditiv - bu tovarlami belgilangan muddatda va belgilangan joyg<sup>a</sup> etkazib berishni aks ettiruvchi hujjatlar to^plamini (akkreditivda qayd etilgan shartlarga muvofiq) taqdim etilganda, applikant nomidan emitent bank tomonidan benefitsiarga (odatda avizo qiluvchi bank orqali) ma’lum miqdordagi to'lovni amalga oshirish bo‘yicha qat’iy majburiyatini anglatadi.
Akkreditivnmg amal qilish muddati va u bo‘yicha hisob- kitob qilish tartibi mablag'lami to‘lovchi va oluvchi o‘rtasidagi shartnomada belgilab qo‘yiladi.
Bunda shartnoma quyidagilami о z ichiga olishi shart: -mablag'lami to‘lovchining banki nomi; -akkreditivning luri va uni bajarish usuli; -akkreditiv ochilganligi haqida mablag‘ larni oluvchini xabardor qilish usuli; -akkreditiv bo‘yicha mablag‘lar olish uchun mablag‘lami oluvchi tomonidan taqdim etiladigan hujjatlaming to`liq ro‘yxati va aniq tavsifi; -tovarlar jo`natilganidan (xizmatlar koVsatilganidan, ishlar bajarilganidau) keyin hujjatlami taqdim etish muddatlari, ularni rasmiylashtirishga qo‘yiladigan talablar.
Ushbu talablarga rioya qilinmaganda banklar akkreditiv bo'yicha shartnoma tuzmaydi va akkreditiv ochmaydi.
Hozirgi kunda korxonalar o‘rtasidagi hisob-kitoblarda akkreditivlaming quyidagi turlari ochilishi mumkin:
-qoplangan akkreditiv (deponentlangan);
-qoplanmagan (deponentlanmagan)
Naqd pulsiz hisob-kitoblar elektron to<sup>c</sup>lov vositalari bilan ham amalga oshiriladi. Elektron to‘lov vositasining biri bank kartasi hisoblanadi. Bank kartalari O‘zbekiston Respublikasining 2019 yil 19 sentyabrdagi "To‘lovlar va to‘lov tizimlari to‘g‘risida"gi Qonuni, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankming 2004 yil 30 apreldagi “Tijorat banklari tomonidan bank kartalarini chiqarish va ulaming O‘zbekiston Respublikasida muomalada bo‘lishi tartibi to‘g‘risida”gi 1344-son nizom va boshqa me’yoriy hujjatlar asosida emissiya qilinadi va operatsiyalar amalga oshiriladi.
Bank kartasi operatsiyalar o‘tkazish tartibiga ko‘ra debet, kredit kartasi, shu jumladan virtual (jismonan mavjud bo‘lmagan) karta bo‘lishi mumkin. Bank kartasi uni saqlovchiga elektron terminallar, aloqa kanallari orqali to'lovlarni amalga oshirish yoki naqd pul mablag'Iarini olish yoxud valyuta ayirboshlashni amalga oshirish va bank kartasining emitenti tomonidan belgilangan boshqa operalsiyalami bajarish imkonini beruvchi axborotni o'z ichiga oladi.
Debet bank kartasi o‘z saqlovchisiga u va bank kartasi emitenti o‘rtasida tuzilgan
Shartnoma shartlariga binoan, tegishli karta hisobvarag‘idagi pul mablag‘lari qoldig‘i doirasida tovar (ish, xizmat va boshqalar)ga haq to‘lash va (yoki) naqd pul mablag‘larini (korporativ bank kartalar bundan mustasno) olish uchun tasamif etish imkonini beradi.
Kredit bank kartasi o‘z saqlovchisiga, bank kartaning emitenti va saqlovchisi o‘rtasida tuzilgan shartnorna shartlariga binoan tovar (ish, xizmat va boshqalar)ga haq to’lash va (yoki) naqd pul mablag’larini (korporativ bank kartalar bundan mustasno) olish uchun tegishli karta hisobvarag'idagi pul mablag'lari qoldig‘idan ortiq operatsiyalami amalga oshirish imkonini beradi.
Virtual bank kartasi - internet tarmogri orqali to‘lovlami amalga oshirish uchun mo'ljallangan elektron shakldagi karta. Virtual karta asosiy kartaga yoki hisobvaraqqa bog`langan bo‘lib, to‘lovlami amalga oshirishda zarur bo‘lgan bank kartasi rekvizit lariga (karta saqlovchisi ismi sharifi, karta raqami, muddati va boshqalar) ega bo‘ladi.
Shaxsiy bank kartasi o‘z saqlovchisiga jismoniy (yakka tartibdagi tadbirkordan tashqari) shaxsning karta hisobvarag‘ida (karta hisobvaraqIarida)gi pul mablag'larini boshqarish imkoniyatini beradi. Shaxsiy bank kartalari, bank kartasi saqlovchisining ruxsati bilan boshqa shaxslar (oila a’zolari va boshqalar) tomonidan foydalanilishi mumkin.
Korporativ bank kartasi o‘z saqlovchisiga - ya’ni yuridik shaxsning vakolatiga ega xodimi yoki yakka tartibdagi tadbirkorga, karta hisobvarag‘idagi pul mablag‘larini boshqarish imkoniyatini beradi. Korporativ bank kartasi faqat naqd pulsiz hisob-kitoblami amalga oshirish uchun moljallangan bo‘hb, ish haqini va boshqa ijtimoiy tusdagi to‘lovlar ham da naqd pul mablag‘larini to‘lash uchun ishlatilishi mumkin emas.
Ikkita va undan ortiq to‘lov tizimlarida ishlaydigan va ulaming logotiplarini o‘zida aks ettirgan bank kartalari kobeydjing kartalari deb xisoblanadi.
Bank kartalarini chiqarish va ulardan foydalarush bank kartasining emitenti hamda bank kartasini saqlovchi o‘rtasida tuzilgan shartnoma asosida amalga oshiriladi. Bank kartasining emitenti boshqa tashkilotlar bilan birgalikda bank kartalanni to‘lov xizmatlaridan va boshqa xizmat turlaridan foydalanuvchilarga ulaming o‘rtasida tuzilgan shartnomalarda nazarda tntilgan tartibda hamda shartlarda berish uchun chiqarishga haqli.
Karta hisobvarag‘i - bank kartasi orqali pul mablag'larini tasarruf etish mumkin bo‘lgan bank hisobvarag'i
To’lov talabnomasi bo’yicha hisob-kitoblarning kamchiliklari kuyidagilar:
1. Mahsulot sotuvchi korxonaga to’lovning o’z vaqtida o’tkazilishi kafolatlanmaydi.
2. To’lov o’tkazilishi bilan tovar jo’natilishi vaqtining bir-biriga mos kelmasligi.
3. To’lov talabnomasi bo’yicha hisob-kitoblarda hujjatlar aylanishi to’lov topshirig’iga nisbatan uzoqroq davom etadi.
Umuman, to’lov talabnomasi bo’yicha hisob-kitoblarning ishlatilishi ko’p hollarda 2-kartotekadan o’z vaqtida to’lanmagan to’lov talabnomalarning ko’payishiga sharoit yaratadi, chunki talabnoma bankka to’lov uchun kelib tushgan vaqda to’lovchining hisobvarag’idan har doim ham to’lovni amalga oshirish uchun etarli pul mablag’lari bo’lmaydi. Kartotekaga qo’yilgan har bir to’lov talabnomasi respublika halq xo’jaligi debetorlik va kreditorlik qarzlarining oshganligidan dalolat beradi. Shu sababli, respublika banklari o’z mijozlarining kartotekadagi hujjatlari va ularni to’lash bo’yicha qanday ishlar olib borilayotganini nazorat qilib turadilar.
O‘zbekiston Respublikasining “O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida”gi hamda “To‘lovlar va to‘lov tizimlari to‘g‘risida”gi qonunlariga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki boshqaruvi qaror qiladi:
1. O‘zbekiston Respublikasida naqd pulsiz hisob-kitoblar to‘g‘risidagi nizom ilovaga muvofiq tasdiqlansin.
2. Mazkur qaror rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran kuchga kiradi.
Mazkur Nizom O‘zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi, “O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki to‘g‘risida”gi, “Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida”gi hamda “To‘lovlar va to‘lov tizimlari to‘g‘risida”gi qonunlariga muvofiq O‘zbekiston Respublikasida yuridik va jismoniy shaxslarning to‘lov hujjatlaridan foydalangan holda naqd pulsiz hisob-kitoblarini amalga oshirish tartibini belgilaydi, bundan budjet tizimi budjetlarining g‘azna ijrosi bo‘yicha amalga oshiriladigan hisob-kitoblar mustasno.
Ushbu Nizomda quyidagi asosiy tushunchalardan foydalaniladi: