Bank ishi” yo’nalishi sbi 55 guruh talabasi Avazova Zebo mavzu: “Banklarda akkreditivlar bo’yicha hisob-kitoblar hisobi” mavzusidagi kurs ishi tekshirdi: toshkent 2023 mavzu: Banklarda akkreditivlar bo’yicha hisob-kitoblar hisobi reja

Akkreditivlarni ijobiy va salbiy tomonlari hamda ularni yopish tartibi

Akkreditivning afzalliklari :

• Akkreditiv noma'lum sheriklar bilan operatsiyalarni amalga oshirish yoki yangi savdolarni o'rnatish uchun foydalidir;

• Akkreditiv xaridor yoki importyor bankrot bo'lgan taqdirda sotuvchi yoki eksportchi uchun xavfsizlikni ta'minlaydi. Bank to'laydi, chunki emitent banklar import qiluvchi uchun kafil bo'lib xizmat qiladi;

• Akkreditiv har ikkala savdo tomoniga ham akkreditivdagi bandlarni belgilashga imkon beradi. Shuningdek, u har bir operatsiya uchun moslashtirilishi mumkin;

• Akkreditiv, shuningdek, eksport qiluvchiga mablag 'olishiga imkon berish orqali nizolarni hal qilishga yordam beradi.

Akkreditivning kamchiliklari:

Akkreditiv juda qimmatga tushadi, banklar xizmat ko'rsatgani uchun to'lovlarni oladi; qo'shimcha funktsiyalar qo'shimcha narxga ega.

Akkreditiv sifatga emas, miqdorga asoslanadi. Eksport qiluvchining mahsulot sifati namunadan farq qiladigan bo'lsa, bank nizolarni tugatishi mumkin.

Akkreditivning amal qilish muddati bilan birga keladi va eksport qiluvchining muddati cheklangan.

Akkredetivni bajaruvchi bank emitent bankdan elektron to’lovlar tizimi orqali 
to’lovni qabul qiladi. Bu bankda akkreditivlarni ochish xaqidagi ariza 2 nusxada qog’ozga chiqariladi: 
-arizaning birinchi nusxasi bank mas’ul ijrochisi tomonidan imzo hamda 
bankning muhr izi ko’yilgan holda bankning kunlik hujjatlar yig’masiga tikiladi va belgilangan tartibda saqlanadi. 
-ikkinchi nusxasi «To’lov muddatini kutayotgan hisob-kitob hujjatlari»deb 
nomlangan 1-kartotekaga joylashtiriladi. Emitent bankdan qabul qilingan to’lov summasi 22602 sonli «Mijozlarning akkreditivlar bo’yicha depozitlari» hisob varag’ida o’tkazilib mahsulot jo’natilib, bu haqda mahsulot jo’natuvchi korxonadan kerakli hujjat taqdim qilingunga qadar saqlanadi. Bu operatsiya uyidagi buxgalteriya yozuvi yordamida amalga oshiriladi.
Debet 10301 «Bajaruvchi bankning korrespondentsiya hisobvarag’i»
Kredit 22602 «Mijozlarning akreditivlar bo’yicha depozitlari» hisobvarag’i.
Mahsulot etkazib beruvchi korxonaga akkreditiv ochilganligi to’g’risida bank 
xabar beradi. Mahsulot etkazib beruvchi akkreditiv bo’yicha kelib tushgan mablag’larni o’zining talab qilinguncha saqlanadigan depozit hisobvarag’iga o’tkazish uchun unga xizmat ko’rsatuvchi bankka yuklab jo’natish va akkredetiv shartlarida ko’zda tutilgan boshqa hujjatlarni taqdim etadi. Akkreditiv bo’yicha to’lovlarni tasdiqlovchi boshqa hujjatlar akkreditiv muddati o’tgunga qadar mahsulot etkazib beruvchi tomonidan bankka taqdim etilishi va akkreditivning barcha shartlarini bajarilganligini tasdiqlashi shart. Akkreditiv bo’yicha hisob-kitoblarda mahsulot etkazib beruvchining banki mahsulot etkazib beruvchi tomonidan akkreditivning barcha shartlariga rioya qilinganligini hamda tasdiqlovchi hujjatlarning to’g’ri rasmiylashtirilganligini tekshirish lozim. Ushbu shartlarning birortasi buzilganda yoki bajarilmaganda bank akkreditivlar bo’yicha to’lovlarni o’tkazishi mumkin emas. Bank tomonidan mahsulot etkazib beruvchining akkreditivlar bo’yicha hisob varag’idagi mablag’larni uning talab qilinguncha saqlanadigan depozit hisob varag’iga memorial order orqali 
o’tkaziladi. Memorial order mas’ul ijrochi tomonidan 4 nusxada to’ldirilib, unda 
to’lov bo’yicha shartnoma nomeri, sanasi, to’lovning mazmuni, hisob varaqlar 
nomeri ko’rsatiladi. Memorial orderning alohida nusxalari quyidagicha ishlatiladi: 
-memorial orderning birinchi nusxasi buxgalterning imzosi, bankning 
to’rtburchak muhrining iz tushirilib, tasdiqlovchi hujjatning bir nusxasi bilan birgalikda bankning kunlik hujjatlar yig’masiga tikiladi; 
-memorial orderning ikkinchi va uchinchi nusxalari mas’ul ijrochining imzosi, 
bank to’rtburchak muhrining izi ko’yilib, tasdiqlovchi hujjatlar ilova qilingan holda bank-emitentga jo’natiladi; 
-memorial orderning to’rtinchi nusxasi mas’ul ijrochining imzosi, bankning 
to’rtburchak muhr izi qo’yilib mahsulot etkazib beruvchi korxona hisob varag’iga 
ilova sifatida beriladi.
Mahsulot etkazib beruvchi korxonaning talab qilinguncha saqlanadigan hisob 
varag’iga mijozning akkreditivlar bo’yicha hisob varag’idan pul mablag’larini 
o’tkazish quyidagi buxgalteriya yozuvi orqali amalga oshiriladi: 
Debet 22602 «Mijozlarni akkreditivlar bo’yicha depozitlar» hisob varag’i 
Kredit 20200 «Mijozlarning talab qilinguncha saqlanadigan depozitlar» hisob 
varag’i.
Mijozlarning qaysi mulkchilik shakliga asoslanganligiga karab 20200 
hisobvaraqning tegishli yordamchi (subschet) hisob varaq nomeri olinadi. 
Shunday qilib, akkreditiv mahsulot etkazib beruvchi korxonaga xizmat 
kiluvchi bankda quyidagicha yopilali: 
a) akkreditiv muddati tugagandan keyin bajaruvchi bank akkreditiv 
yopilganligi to’g’riisida emitent bankka xabar beradi; 
b) mahsulot etkazib beruvchining muddatdan oldin akkreditivni ishlatishdan 
voz kechish to’g’rsidagi arizasiga ko’ra, mahsulot etkazib beruvchining keyingi 
akkreditivdan foydalanishdan voz kechishi to’g’riisdagi arizasiga asosan, bank-
emitentga bajaruvchi bank tomonidan bildirishnoma yuboriladi; 
c) sotib oluvchining akkreditivni qisman yoki to’liq chaqirib olish to’g’risidagi 
arizasiga ko’ra, agar akkreditiv shartlarida ko’zda tutilgan bo’lsa, akkreditivlar 
emitent bankdan xabar etib kelgan kuni 22602 «Mijozlarning akkreditivlar bo’yicha depozitlar» hisobvarag’idagi mavjud mablag’lar doirasida to’liq yoki qisman koplanadi. 
Akkreditivning yopilayotganligi xaqida emitent bankka xabar beriladi. 
Akkreditivlar bo’yicha depozit hisobvaraqlardan naqd pul berilishi, 
akkreditivlarni boshqa shaxslar nomiga o’tkazilishi va qayta rasmiylashtirilishiga 
ruxsat etilmaydi. 
Bank emitent akkreditivni ishlatganligi to’g’risida bajaruvchi bankdan 
hujjatlarni olgandan keyin memorial orderga asosan ko’zda tutilmagan hollar hisob varag’adan to’liq hisobdan chiqaradi va tasdiqlovchi hujjatlarni memorial orderning nusxasi bilan birgalikda to’lovchi korxonaga beradi.
Ko’zda tutilmagan xolatlar hisob varag’i akkreditiv to’liq ishlatilmagan va u sotib oluvchi bankidagi hisob varaqqa qaytarilganda xam yopiladi. Yuqorida ko’rsatib o’tilgan operatsiyalarni kuyidagi sxema orqali 
umumlashtiramiz. 
Naqd pulsiz hisob-kitoblarning akkreditiv shaklining o’z afzalligi, shu bilan 
birgalikda, bir qator kamchiliklari mavjud. Akkreditiv shakli bo’yicha hisob-kitob 
qilishning afzallik tomoni shundaki, maxsulot etkazib beruvchi uchun to’lov to’liq 
kafolatlangan bo’ladi. Akkreditiv shaklining kamchiliklari esa quyidagilardan iborat 
-akkreditiv shakli bo’yicha hujjatlar aylanishi texnik jihatdan birmuncha 
qiyinroq; 
-transportga qulay emas, akkreditiv ochilgan paytda yukni jo’natish uchun 
tayyor transport bo’lmasligi mumkin, bu esa yuk jo’natishni kechikishiga olib keladi; 
-bu shaklda to’lovchining mablag’lari oborotdan qisman chetlashadi, boshqa 
hisob-kitoblar uchun bu mablag’lardan foydalanishga ruxsat etilmaydi; 
-akkreditiv bo’yicha odatda faqat bir mol etkazib beruvchi bilan hisob-kitob 
qilinadi. 

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, Hisob-kitoblarning akkreditiv shakli to’lov oborotida juda kam ulushni tashkil etadi. Jo’natilgan tovarlar va ko’rsatilgan xizmatlar uchun to’lovni kafolatlash maqsadida akkreditiv shakldan foydalaniladi. Akkreditiv-mijozning topshirig’iga ko’ra shartnoma bo’yicha uning kontrogenti foydasiga berilayotgan bankining shartli pul majburiyatidir. Unga ko’ra akkreditiv ochgan bank mahsulot etkazib beruvchiga to’lovni bajarishi yoki boshqa banklar tomonidan akkreditivda ko’zda tutilgan hujjatlar taqdim qilinganda va akkreditivning boshqa shartlari bajarilganda ularga bu to’lovlarni bajarish uchun vakolat berishi mumkin. Akkredetiv so’zining o’zi lotin tilidan olingan bo’lib, «ishonchli» degan ma’noni bildiradi. Hozirgi kunda korxonalar o’rtasidagi hisob-kitoblarda akkreditivlarning quyidagi turlari ochilishi mumkin: 
-qoplangan akkreditiv (deponentlangan)
-qoplanmagan (deponentlanmagan)
Akkreditivlar ochilganda akkreditiv ochgan bank to’lovchining shaxsiy 
mablag’idan yoki unga berilgan kredit hisobidan mol etkazib beruvchining banki 
tassarrufiga alohida «Akkredetivlar» balans hisobvarag’iga mablag’larni etkazib 
bersa, bunday akkreditivlar qoplangan akkreditivlar deyiladi. Akkreditiv ochgan bank xalqaro qabul qilingan andozalar asosida bank-emitent deb yuritiladi.
Akkreditivlarning ikkinchi turi qoplanmagan akkreditiv bo’lib, bank va boshqa 
korxonalar oldidagi majburiyatlarini o’z vaqtida bajaradigan xo’jaliklarga bunday 
akkreditivlardan foydalanishga ruxsat etiladi. Qoplanmagan akkreditivning 
qoplangan akkreditivdan farqi shundan iboratki, bunda to’lovchi korxonaning pul 
mablag’lari alohida hisobvaraqqa o’tkazib qo’yilishi talab qilinmaydi. Bank to’lovchi hisobvarag’ida to’lov hujjatlari kelib tushganda pul bo’lmagan taqdirda bank mablag’lari hisobidan to’lov berishni kafolatlaydi. Akkreditivning bu turining qulayligi shundan iboratki, mol sotib oluvchining pul mablag’lari oborotdan tashqariga chiqib ketmaydi, ikkinchi tomonidan mol jo’natuvchi korxona uchun ham to’lov kafolatlangan. Faqat bank mablag’lari hisobidan to’lov amalga oshirilganda shartnomada kelishilgan miqdorda haq to’lanadi.
Qoplangan va qoplanmagan akkreditivlar chaqirib olinadigan va chaqirib 
olinmaydigan bo’lishi mumkin. Agar akkreditiv bo’yicha hujjatlarda bu haqda belgi mavjud bo’lmasa, bunday akkreditivlar chaqirib olinuvchi bo’lib hisoblanadi.