Bank tizimi-moliya tizimining asosiy tarkibiy qismi sifatida

4-rasm. Tijorat banklari tomonidan 2018 yil davomida ajratilgan investitsion kreditlar to’g’risida ma’lumota¹⁸
Tijorat banklarining asosiy daromat manbalari
Xususan, ishlab chiqarishni modernizatsiyalash, texnik va texnologik yangilash, zamonaviy texnologiya asosida raqobatbardosh mahsulot ishlab chiqarishni tashkil etish maqsadlariga tijorat banklari tomonidan 2018 yilda 38,8 trln. so’m yoki 2017 yilga nisbatan 2,4 barobarga ko’p investitsion kreditlar ajratildi (4-rasm).
Bunda banklarning investitsiyaviy faoliyati ustuvor ravishda tarmoqlarni rivojlantirish, mahalliylashtirish va hududlarni rivojlantirish Dasturlariga kiritilgan loyihalarni o’z vaqtida va to’liq moliyalashtirishni ta'minlashga qaratildi.
Bu ham o’z navbatida tijorat banklarining kichik va xususiy tadbirkorlik sub'ektlarini rivojlantirishga ko’maklashishga qaratilgan muhim iqtisodiy va moliyavi y strategiyalarining samarali tatbiq etilayotganligidan dalolat beradi. Biroq, eksport va importda, xususan eksport yo’nalishida xususiy sektorning ulushi kichik raqamlarni ko’rsatib turibdi. Aynan ana shu masalada, ya'ni kichik va xususiy tadbirkorlik sub'ektlarining tashqi iqtisodiy faoliyatiga bank xizmatlari ko’rsatish borasida tijorat banklari ma'lum darajada oqsoqlanib borayotgan bo’lib, ularning bu boradagi faoliyatini takomillashtirishga davlat tomonidan muhim darajada e'tibor qaratilmoqda.
Mamlakatimizda banklar faoliyatining asosiy yo’nalishlarini rivojlantirishda asosan quyidagi muammolarni hal qilishga e’tibor berish maqsadga muvofiq. Chunki ushbu holatlar bank tizimining rivojlanish istiqbollarini belgilab beradi.
I. Banklar. Hozirgi kunda O’zbekistonda faoliyat ko’rsatayotgan banklar soni 30 tani tashkil etadi hamda ulardan 13 tasi davlat kapitali ishtirokidagi, 17 tasi davlat kapitali qatnashmagan banklar hisoblanadi. O’zbekiston Banklar Assosatsiyasining rasmiy saytida (uba.uz) Ahbor Reyting tomonidan tuzilgan reytingda faqatgina 22 ta bank reyting ma’lumotlari keltirilgan hamda ular uzB reytingidan uzA+ reyting natijasigacha baholangan. Bunda 2 ta uzB, 1 ta uzB+, 1 ta uzB++, 8 ta uzA, 10 ta uzA+ baholar qayd etilgan. Ro’yhatga kiritilmagan banklar (Milliy bank, O’zAgroEksport bank, Madad Invest bank, Davr bank, Hamkorbank, Saderat bank) faoliyati haqida hech qanday ma’lumotlar keltirilmagan. Banklarga nisbatan ishonchni oshirish uchun barcha banklar uchun reyting natijalarini hamda qaysi nisbatlarga ko’ra reyting tuzilishi haqida ma’lumot (bunday ma’lumotni assosatsiya saytidan topa olmadim) berib borilsa, maqsadga muvofiq bo’lmasmidi?
II. Banklarning veb saytlari. Faoliyat yuritayotgan 30 ta bankning har biri o’z rasmiy veb saytiga ega. Saytlarda asosan 3 tilda ma’lumotlar berib boriladi, ammo aholining asosiy qismi o’zbek tilida so’zlashuvchi davlatda faoliyatini olib borayotgan ko’p banklar saytlarida o’zbek tilidagi kontentga e’tibor ikkinchi o’rinda qolib ketmoqda. Axborot asri deb atayotganimiz XXI asrda har kim bank haqidagi ma’lumotlarni bemalol internet orqali olish imkoniyatini yaratish mijozlar va investorlar uchun qulaylik yaratadi. Saytlarda berilgan ma’lumotlarni o’rganish davomida ma’lum bo’ldiki, 80% saytlarda “Bank Nizomi” joylashtirilgan, nizomda bank kapitali, aksiyalar soni va aksiyadorlar haqida ma’lumot berilgan. Saytlardagi aksiyadorlarga degan bo’limda esa qiziq bir holatga duch keldik. Ba’zi saytlarni hisobga olmaganda 90% saytlarda yaqin yillarda aksiyaga to’langan divedent haqida ma’lumotlar mavjud emas. Ochiq va aniq ma’lumotlarni saytga joylashtirish, bo’lajak investorlar uchun sarmoya kiritishga turtki bo’lishi hamda bank kapitalini oshishiga olib kelishi mumkin edi deb hisoblayman. Ishonasizmi, yo’qmi, saytlarda “Ochiq ma’lumotlar” bo’limi bor, ammo bu yerdagi ahvol ham qoniqarli darajada emas. Hukumatning “Ochiq ma’lumotlar” portalidagi (data.gov.uz) holat esa, banklar oshkoralikdan qo’rqadi degan taassurot uyg’otadi. Bu borada O’zR Markaziy banki ham qolgan banklarga ibrat bo’la olmaydi. Demak, “Baliq boshidan” degani ayni haqiqat deb qo’ya qolamiz.