Bankning jinoiy faoliyatidan olingan daromadlarni legallashtirishga, terrorizmni moliyalashtirishga va ommaviy qirg’in qurolni tarqatishni moliyalashtirishga qarshi kurashish borasidagi faoliyati” mavzusida kurs ishi

4-rasm. Ichki nazorat Boshqarmasining tashkiliy tuzilmasi¹⁵

Rasmdan ko’rib turganimizdek, ichki nazorat tizimi tuzilmasi bank Bosh ofisining
Ichki nazorat boshqarmasini, shuningdek, bank filiallaridagi Ichki nazorat bo‘ycha mas’ul xodimlarini o‘z ichiga oladi.
Boshqarma ichki nazorat xizmatining hududiy bo‘linmalari faoliyatini muvofiqlashtiradi va ular ustidan umumiy rahbarlikni amalga oshiradi.
O‘zbekiston Respublikasining «Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashish to‘g‘risda» gi Qonunga muvofiq boshqa qonun osti hujjatlari talablarining bankda o‘z vaqtida va to‘liq ijrosini taminlaydi. Xususan, mazkur Qonunga muvofiq:

• 
  qonun hujjatlariga muvofiq mijozlarni lozim darajada tekshirish bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish;
  
• 
  mijozlarning haqiqiy egasini aniqlash va o‘rganish, shuningdek operatsiyani amalga oshirishda foydalaniladigan pul mablag‘lari yoki boshqa molmulklarning manbasini aniqlash bo‘yicha asosli va ko‘rilishi mumkin bo‘lgan choralarni amalga oshirish;
  
• 
  qonun hujjatlari va ichki me’yoriy hujjatlar bilan belgilangan mezonlar asosida gumonli va shubhali operatsiyalarni aniqlash;
  
• 
  ichki nazoratni amalga oshirish davomida aniqlangan shubhali operatsiyalar to‘g‘risidagi axborotlarni O‘zbekiston Respublikasi Bosh prokuraturasi xuzuridagi Soliq, valyutaga oid jinoyatlarga va jinoiy daromadlarni legallashtirishga qarshi kurashish Departamenti nomidan Jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga va terrorizimni moliyalashtirishga qarshi kurashish Boshqarmasiga o‘z vaqtida taqdim etish;
  
• 
  Pul mablag‘lari yoki boshqa mol-mulk bilan bog‘liq operatsiyalar to‘g‘risidagi axborotni, shuningdek, identifikatsiyalash ma’lumotlarini va mijozlarni lozim darajada tekshirishga doir materiallarni qonun hujjatlarida belgilangan muddatlar davomida saqlanishini ta’minlash.
  

Bundan tashqari, ichki nazorat boshqarmasi shubhali operatsiyalar amalga oshirilgan yoki amalga oshirishga bo‘lgan urinishlar, shubhali operatsiyalarni amalga oshirgan mijozlar bilan aloqador shaxslar to‘g‘risidagi ma’lumotlar bazasini shakllantirish, shuningdek bunday ma’lumotlarni boshqa tijorat banklari hamda davlat organlari bilan qonun hujjatlariga muvofiq o‘zaro almashib boradi.
Ichki nazorat boshqarmasi shuningdek, bank tomonidan bajariladigan pul o‘tkazmalari, kredit, lizing va boshqa operatsiyalar bilan bog‘liq barcha operatsiyalarning belgilangan me’yoriy hujjatlarga muvofiqligini nazorat qiladi. Bank amaliyotlarini bank tomonidan qabul qilingan siyosat, nizom va tartiblarga muvofiqligini hamda filiallar tomonidan bank amaliyotlarini amalga oshirishda bank tavakkalchiliklarini minimallashtirishni nazoratga oladi.
Ichki nazorat boshqarmasi ichki nazorat siyosati va qoidalarini hamda uning bajarilish dasturini ishlab chiqadi va tasdiqlash uchun bank Kengashiga taqdim etadi. Bankda ichki nazorat siyosati va qoidalarini hamda uni amalga oshirish dasturini tatbiq qilinishini tashkillashtiradi. Ushbu maqsadda mas’ul xodim yoki ichki nazorat xizmati bank xodimlarining ichki nazorat dasturini amalga oshirishda mavjud bo‘lgan savollariga maslahatlar beradi, shu bilan birga, taqdim etilgan
Ichki nazorat boshqarmasi o‘z faoliyati davomida qator huquqlarga ega va bir qator majburiyatlarni bajarishi shart bo‘lib hisoblanadi. Maxsus vakolatli davlat organining va Markaziy bankning jinoiy faoliyatdan olingan daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga aloqador bo‘lgan shaxslar tomonidan bajarilgan operatsiyalar mavjudligini aniqlash to‘g‘risidagi so‘rovnomasiga asosan mijozlar bazasi tarkibini inventarizatsiya qilish maqsadida Bosh ofisning barcha boshqarmalari hamda bankning filiallaridan zaruriy hujjatlarni va ma’lumotlarni talab qilish mumkin.
Ichki nazorat boshqarmasi o‘z vakolati doirasida qonun hujjatlari bilan yuklatilgan maqsadlarga erishish va vazifalarni bajarish uchun zarur choralarni ko‘rish, o‘ziga yuklatilgan vazifalar va bajaradigan funksiyalar doirasida bank Boshqaruv Raisi topshiriqlari, ko‘rsatmalari, farmoyish va buyruqlarini sifatli va o‘z vaqtida bajarish, me’yoriy hujjatlarga zid bank amaliyotlarining bajarilishini oldini olish, qonunbuzarlik holatlari aniqlanganda zudlik bilan bank Boshqaruviga xabar berish majburiyatlarini bajaradi.
Bosh ofisning ichki nazorat boshqarmasi va bank filiallaridagi ichki nazorat xodimlari o‘z faoliyatlarini bankning barcha tarkibiy tuzilmalari va xodimlari bilan uzviy bog‘liq holda tashkil etadi. Dasturlarni ishlab chiqishda Bosh ofis tarkibiy tuzilmalarining dolzarb masalalar bo‘yicha takliflari olinadi. Bankning ichki nazorat tuzilmasining boshliqlari va xodimlari o‘z ish faoliyati davomida barcha tarkibiy tuzilmalar xodimlaridan belgilangan tartibda zarur bo‘lgan hisobot, axborot, ma’lumot va tushuntirishlarni talab qilib olishlari mumkin. Bosh ofis, Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shaxar filiallarining mijozlarga bevosita xizmat ko‘rsatuvchi tegishli xodimlari ichki nazorat xodimlari tomonidan talab qilingan barcha axborotlarni o‘z vaqtida taqdim qilishlari va ular tomonidan aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish yuzasidan bergan tavsiyalarga amal qilishlari lozim.
Boshqarma boshlig‘i boshqarmaning faoliyati, ish rejalarining bajarilishi haqida boshqarmaning ish rejasi asosida Bank Boshqaruviga hisobot taqdim etadi.
Mijozni lozim darajada tekshirish jarayonida olingan mijoz to‘g‘risidagi ma’lumotlar mijoz so‘rovnomasida qayd etiladi. Mijozlar so‘rovnomalari mijozlar maqomi bo‘yicha xronologik tartibda alohida jildlarda tikib boriladi va Ichki nazorat xizmati xodimi tomonidan saqlab boriladi. Mijoz so‘rovnomasi bankda mijoz bilan munosabatlar to‘xtatilgan kundan boshlab besh yildan kam bo‘lmagan muddat davomida saqlanadi. Bank siriga oid hujjatlar alohida ro‘yxatga olinadi va maxsus joyda saqlanadi.
TIF Milliy bankda ham ichki nazorat tizimi, y’ani Ichki nazorat xizmati shakllangan. TIF Milliy bank Bosh ofisning ichki nazorat Boshqarmasi va filiallarning Ichki nazorat xizmati tashkil etilgan. Buni 5 – rasmdan ko’rish mumkin.

5-rasm. Bankningi ichki nazorat xizmati¹⁶

Rasmdan ko’rib turganimizdeki, filiallardagi ichki nazorat xizmati xodimlari bevosita filial rahbariga bo’ysunadi. Ushbu tashkiliy tuzilma ichki nazorat xodimining rahbarga aniqlangan kamchiliklar, aktivlardan samarali foydalanish yo’nalishlari haqida o’z vaqtida aniq axborotni yetkazib borishiga imkon yaratadi. Ichki nazorat xizmati boshqarmasi esa bank bo’g’inlaridagi nazorat tizimi uchun umumiy yo’riqlarni ishlab chiqadi, mas’ul xodimlarning xuquq va majburiyatlari, ish faoliyatini tashkil qilish tartibini belgilab beradi.Umuman, filiallarning Ichki nazorat xizmati Bosh ofisning ichki nazorat Boshqarmasi va bank filiali rahbariga bevosita bo’ysunadi.
Bank Boshqaruvi ichki va tashqi vaziyatlarning o‘zgarishini inobatga olgan holda, ichki nazorat tizimini doimiy ravishda monitoring qilib boradi va samaradorligini baholab boradi, shuningdek, zarur holda samarali ishlashini ta’minlash uchun uning faoliyatini kuchaytiradi.

2.