Bap new indd

12-súwret.
Kitaptıń 
ilgerilemeli emes (a) hám 
ilgerilemeli (b) qozǵalısı.
a
b
13-súwret. 
Sharqpálek 
kabinalarınıń ilgerilemeli 
qozǵalısı.
2. Fizika 7-kl.

---

18
Kinematika tiykarları
Tayanısh túsinikler: materiallıq noqat, traektoriya, jol, orın awıstırıw, 
ilgerilemeli qozǵalıs.
1. Bir deneni baqlanıp atırǵan hár qıylı proceslerdiń birinde materiallıq noqat dep alıw 
múmkin bolǵan, al ekinshisinde bolsa múmkin bolmaǵan birneshe mısal jazıń.
2. Úyińizden mektepke shekem barıw traektoriyasın hám orın awıstırıwdı sızılmada 
sızıp, olardıń arasındaǵı aralıqlardıń ayırmasın shamalap kóriń.
4-§. SKALYAR HÁM VEKTORLÍQ SHAMALAR HÁM 
OLAR ÚSTINDEGI ÁMELLER
Skalyar shamalar 
Fizikalıq shamalardı eki toparǵa – skalyar hám vektorlıq shamalarǵa bóliw 
múmkin.
Baǵıtınıń áhmiyeti bolmaǵan, tek san mánisi menen anıqlanatuǵın 
shamalardı skalyar shamalar dep ataymız.
Kólem, waqıt, jol, massa, energiya sıyaqlı fizikalıq shamalar skalyar shamalar 
bolıp tabıladı. Olar ústinde ámeller sanlar ústindegi ámellerdey bolıp orınlanadı. 
Mısalı, birinshi deneniń massası m
1
= 8 kg, ekinshi deneniń massası m
2
= 4 kg, 
onda olardıń birgeliktegi massası:
m
1
+ m
2
= 8 kg + 4 kg = 12 kg.
Bul eki deneniń massalarınıń arasındaǵı ayırma:
m
1
– m
2
= 8 kg – 4 kg = 4 kg. 
Tap sonday birinshi deneniń massasınıń ekinshisiniń massasınan neshe 
ese artıq ekenligin anıqlaymız. Bunnan basqa deneniń massası qanday da 
bir sanǵa kóbeytiw yamasa bóliw múmkin. Mısalı, m = 12 kg bolsa, onı 3 
ke kóbeytiw hám bóliw tómendegishe orınlanadı:
m
ּ 3 = 12 kg ּ 3 = 36 kg; m : 3 = 12 kg : 3 = 4 kg. 
Tuwrı sızıq boyınsha qozǵalısta deneniń qozǵalıstı qay ornınan baslaǵanı, 
qay tárepke qozǵalǵan hám basıp ótilgen jolınıń shamasın biliw deneniń 
qozǵalısınıń aqırındaǵı ornın anıqlaw ushın jetkilikli.