Bap new indd

14-súwret. 
Qozǵalıs 
baǵıtınıń kúshi baǵıtına 
baylanıslıǵı.
F
→
F
→
s
→
s
→

---

20
Kinematika tiykarları
Vektorlıq shamalardıń ústinde ámeller ápiwayı 
sanlardıń ústindegi ámeller sıyaqlı orınlanbaydı. 
Mısalı, AB kesindisi 4 m, BC kesindisi 3 m bolsa, 
bul vektorlardıń qosındısı 4 m + 3 m = 7 m emes, al 
5 m ge teń boladı. 16-súwrettegi A noqattan suw 
saqlaǵıshtı aylanıp, B hám C noqatlar arqalı D no-
qatına barıwımızdı sızılmada súwretlep kóreyik. AB 
vektorına BC vektorı qosılǵanda AC vektorı payda 
boldı:
AB

→
 + BC

→ 
= AC
→
.
AB
hám BC vektorları boyınsha júrgende payda 
bolǵan AC qosındı vektorı A noqatınan C noqatına 
orın awıstırıwdı kórsetedi.
AC
vektorına CD vektor qosılǵanda 
AD
vektorı payda boladı: 
AC
→
 + CD
→
 = AD
→
. 
A
noqatınan B hám C arqalı D no-
qatına barıw ushın úlken aralıq basıp 
ótildi, orın awıstırıw A noqatınan D 
noqatına shekem boldı:
AB
→
+ BC
→
+ CD
→
= AD
→
. 
Demek, vektorlıq shamanıń sanı ǵana 
emes, al baǵıtı da úlken áhmiyetke iye eken. 
Basqa bir mısaldı kórip shıǵayıq. Mısalı, A 
noqatta turǵan dene tuwrı sızıq boylap 4 m 
joldı basıp B noqatqa, soń B noqattan 3 m 
joldı basıp C noqatına orın awıstırǵan bolsın 
(17-súwret). Deneniń ótken jolın s
1
hám s
2 
arqalı belgilesek, s
1
= 4 m hám s
2
= 3 m bo-
ladı. Deneniń A noqattan B noqatqa, soń B 
noqatınan C noqatına orın awıstırıwı s
→
1
+ s
→
2
túrinde boladı. Bul orın awıstırıw A noqa-
tınan C noqatına tuwrıdan-tuwrı orın awıstırıw s
→
 
ge teń:
 
 

s
→
1
+ s
→
2
= s
→
.
(1)
Bul usılda qosıw úshmúyeshlik usılda qosıw qaǵıydası dep ataladı. Bunı 
tómendegishe táriyiplew múmkin:
16-súwret. 
Imarattı aylanıp ótiwdiń sızılması.
A
B
C
D
17-súwret.
s
1
hám s
2
vektor-
ların qosıw.
→
→
s
1
s
2
s
B
A
→
→
→
C
15-súwret. 
Júziwshiniń 
dáryadan júzip ótiwiniń 
vektorlıq súwretleniwi.
C
B
A
υ
→
2
υ
→
3
υ
→
2
υ
→
2

---

21
I bap. Mexanikalıq qozǵalıs haqqındaǵı ulıwma maǵlıwmatlar
Eki vektordı qosıw ushın birinshi vektordıń ushına ekinshi vek-
tordıń bası qoyıladı hám birinshi vektordıń basınan ekinshi vek-
tordıń ushına baǵıtlanǵan vektor ótkeriledi. Usı vektor eki vek-
tordıń qosındısı bolıp tabıladı.
Baǵıtları ıqtıyarlı túrde alınǵan a
→
hám b
→
vek-
torları berilgen bolsın. Olardıń qosındısı: 
 
 
a
→ 
+ b
→
= c
→
(2)
vektorın tabıw 18-súwrette súwretlengen.
Baǵıtlanǵan tuwrı sızıq fizikalıq shamanıń 
baǵıtın ǵana emes, al sanlıq jaqtan shamasın da 
kórsetedi. Baǵıtlanǵan sızıqtıń uzınlıǵı qansha 
úlken bolsa, berilgen fizikalıq shama sonshama 
úlken mániske iye boladı.
Alıw ámeli qosıwǵa keri ámel bolǵanı ushın 
18-súwrette c
→
vektordan a
→
vektor alınsa, b
→
vek-
torı payda boladı. Bunda:
c
→
– a
→
= b
→
.
(3)