Bap new indd

Vektorlıq shama oń sanǵa bólinse, onıń shaması sol san ese keme-
yedi, al baǵıtı ózgermeydi. 
Vektorlıq shamalardıń proekciyası
Arba qozǵalıs baǵıtına salıstırǵanda bazı bir 
múyesh astında F
→ 
kúsh penen tartılıp atırǵan bolsın 
(20-súwret). Bul kúsh arbanı vertikal baǵıtta da, go-
rizont baǵıtında da tartadi. Arbaǵa qozǵalıs baǵıtında 
tásir etetuǵın kúshtiń shaması qanday boladı?
Arbanıń qozǵalısınıń baǵıtı boylap Ox kósherin ót-
keremiz. Bunda O noqatın F
→
 
vektorınıń ba-sına tuwrı 
keltiriwimiz kerek. F
→
vektorınıń ushı A noqatına Ox 
kósherinen perpendikulyar ótkeremiz. Payda bolǵan 
OB
→
vektorı F
→
vektorınıń Ox kósherindegi quraw-
shısın, yaǵnıy proekciyasın táriyipleydi. Qozǵalıs baǵıtında arbaǵa tásir etip 
atırǵan kúsh usı
OB
→
proekciyasınıń uzınlıǵına teń 
boladı. Mısalı, múyesh astında tásir etetuǵın kúshtiń 
mánisi |F 
→
|
= 5 N 
bolsın. Bul kúshtiń proekciyası da 
3 N ǵa teń boladı. Arbaǵa qozǵalıs baǵıtında tásir 
etetuǵın kúsh usı 3 N ǵa teń boladı.
Endi F
→
kúshi arbanı joqarıǵa qanday kúsh penen 
tartatuǵınlıǵın biliw ushın A noqatta Oy kósheriniń 
C
noqatına perpendikulyar túsiremiz. Payda bolǵan
OC
→
v
ektorınıń uzınlıǵı vertikal tásir etiwshi kúshke teń. Onıń shaması 4 N 
bolıwı múmkin.
→
s
→
s
→
s
→
3s
19-súwret.
s vektorı-nıń 
3 ke kóbeymesi.
→
20-súwret. 
Arbaǵa 
tásir etetuǵın kúshtiń 
proekciyası.
s
F
A
B
O
C
y
x
→
→
21-súwret. 
Íqtıyarlı 
baǵıtlanǵan vektordıń 
proekciyası.
A
B
C
D
a
x
→

---

23
I bap. Mexanikalıq qozǵalıs haqqındaǵı ulıwma maǵlıwmatlar
Íqtıyarlı baǵıttaǵı a
→
v
ektorınıń Ox kósherindegi proekciyasın anıqlayıq 
(21-súwret). Onıń ushın Ox kósherinen vektorınıń bası A hám ushı B ǵa 
eki perpendikulyar ótkiziledi. Payda bolǵan CD kesindi a→ vektorınıń Ox 
kósherindegi proekciyası bolıp tabıladı.