Bap new indd

III BAP BOYÍNSHA JUWMAQLAR
♦
Aylanbalı teń ólshewli qozǵalatuǵın dene ıqtıyarlı teń waqıtlar arasın-
da teńdey doǵalardı basıp ótedi.
♦
Aylanbalı teń ólshewli qozǵalatuǵın deneniń sızıqlı tezligi: υ = Δ
˘s
Δt  
♦
Aylanbalı teń ólshewli qozǵalatuǵın deneniń múyeshlik tezligi: 
ω = Δφ
Δt
♦
Aylanbalı teń ólshewli qozǵalıstaǵı sızıqlı tezlik penen múyeshlik tezlik 
arasındaǵı qatnas:
υ
=
ωR.
♦
Aylanıw dáwiri – deneniń bir ret aylanıp shıǵıwı ushın ketken waqıt:
T = Δt .
n
♦
Aylanıw jiyiligi – waqıt birligindegi aylanıwlar sanı: v =
.
∆t
n
♦
Aylanıw dáwiriniń formulaları: T =
,
v
1
T = 2πR
υ , T =
2π
ω
.
♦
Aylanıw jiyiliginiń formulaları: v =
,
T
1
v = 2πR
υ , v =
2π
ω
.
♦
R radiuslı sheńber boylap υ sızıqlı tezlikte teń ólshewli qozǵalatuǵın 
dene
: a = υ
2
R  tezleniwge iye. Tezleniw vektorı a
→
sheńber orayına baǵıt-
lanǵanı ushın orayǵa umtılıwshı tezleniw delinedi. 
♦
Bir ret tolıq aylanıw múyeshi
: 
= 2
π rad = 360
0
φ = 2πR
υ
.
.
.
5. Fizika 7-kl.

---

66
Kinematika tiykarları
III BAPQA BAYLANÍSLÍ QOSÍMSHA SHÍNÍǴÍWLAR
1.
50 sm bolǵan jipke baylanǵan sharik minutına 36 ret aylanbaqta. 
Onıń aylanıw jiyiligin, dáwirin, sızıqlı hám múyeshlik tezliklerin 
tabıń.
2. Radiusı 20 sm bolǵan ventilyator párriginiń ushı 25 m/s sızıqlı tezlik 
penen aylanbaqta. Ventilyator párriginiń aylanıw dáwirin, jiyiligin 
hám múyeshlik tezligin tabıń.
3. Aydıń Jer átirapındaǵı aylanıw jiyiligin hám sızıqlı tezligin tabıń. 
Aydıń Jer átirapındaǵı aylanıw dáwiri 27 sutka 7 saat 43 minut. 
Jerdiń orayınan Ayǵa shekemgi bolǵan aralıqtı 3,9 · 10
8
m dep alıń.
4. Jerdiń Quyash átirapındaǵı aylanıw dáwiri 365 sutka 5 saat 48 minut 
46 sekund. Jer Quyash átirapındaǵı aylanıw jiyiligin hám sızıqlı 
tezligin tabıń. Jerden Quyashqa shekem bolǵan aralıqtı 1,5 · 10
11 
m 
dep alıń.
5. Ekvatorda turǵan deneniń Jerdiń orayına salıstırǵanda aylanıw ji-
yiligin hám orayǵa umtılıwshı tezleniwin tabıń. Jerdiń radiusın 6400 
km dep alıń.
6. Barabanınıń diametri 12 sm bolǵan bloktıń járdeminde júk 1 m/s 
tez lik penen kóterilmekte. Bloktıń barabanınıń aylanıw jiyiligin tabıń.
7. Poyezd iymeklik radiusı 1000 m bolǵan burılıwda 54 km/saat tezlik 
penen qozǵalmaqta. Poyezddıń orayǵa umtılıwshı tezleniwin tabıń.
8. Avtomobil 90 km/saat tezlik penen qozǵalǵanda dóńgelekleriniń 
aylanıw jiyiligi 10 · 1/s bolsa, dóńgelektiń jerge tiyetuǵın noqat-
larınıń orayǵa umtılıwshı tezleniwi qansha boladı?
9. Saattıń minutlıq strelkası sekundlıq strelkasınan 3 ese uzın. Strel-
kalardıń uzınlıǵınıń sızıqlı tezlikleriniń qatnasın tabıń.
10. Deneniń sheńber boylap qozǵalısında onıń aylanıw radiusı 2 ese 
artıp, tezligi 2 ese kemeygen bolsa, onıń aylanıw dáwiri qalay óz-
geredi?
11. Jer betindegi erkin túsiw tezleniwin Aydıń orayǵa umtılıwshı tez-
leniwine qatnasın esaplań. Ay orbitasınıń radiusı 60 Jerdiń radiusına 
teń.

---

67
III bap. Aylanbalı teń ólshewli qozǵalıs