Barcha turdagi kompyuter xizmatlarini taklif qilamiz

57. Geodeziyada qo‘llaniladigan koordinatalar va balandlik sistemalari haqida ma’lumot bering
yer yuzasini topografik jixatdan urganishda xamda karta va plan bilan ishlashda joydagi nuktalarning bir-biriga nisbatan tutgan urnini aniklash kyerak buladi. Nuktalarning bir- biriga nisbatan tutgan urni ularning koordinatalari bilan aniklanadi.Boshlangich derb kabul kilingan nuktaga nisbatan biron nuktaning tutgan urnini ifodolovchi mikdorlar shu nuktaning koordinatasi deryiladi.Topografiyada yyer yuzasidagi xamda karta va planlardagi nuktalarning urnini yerga nisbatan aniklash uchun gerograik va tugri burchakli koordinata sistermalaridan foydalaniladi.Nuktaning gerografik koordinatasi deryilganda,bu nuktaning kaysi myeridian va kaysi paralerlda joylashganligi tushuniladi. Shuning uchun gerografik koordinata tugrisida gapirishdan oldin, ekvator, myeridian va paralerllar xakida ma'lumotga ega bulishingiz kyerak.
Shimoliy va janubiy kutublar yer ukining ikki uchidir.Yer sharidagi biror nuktadan yerning aylanish uki orkali utkazilgan terkislik - myeridian terkisligi, bu terkislikning yer yuzasi bilan kersishishidan xosil bulgan chizikka myeridian chizigi- deryiladi. Myeridian yer yuzasi buylab ikki kutubni uzaro tutashtiradi va u ikki kutb orasidagi eng yakin masofa xisoblanadi. Yer sharidagi biron nukta orkali yer ukiga pyerperndikulyar kilib utkazilgan terkislikka parallerl terkisligi, bu terkislik ning yer yuzasi bilan kersishishidan xosil bulgan chizikka parallerlderb ataladi. Parallerllar xar doim doyra shaklida buladi.
Yer shari (ellipsoidi) markazidan utkazilgan parallerl terkislikka ekvator terkisligi, uning yer yuzasi bilan kersishishidan xosil bulgan chizik ekvator dir.Yer sharida utkazilgan myeridian va parallerlar yigindisi gerografik tur derb ataladi. Kartada gerografik tur yordamida nuktalarning gerografik koordinatalari aniklaniladi.

Yer yuzasidagi biron nuktadan yer markaziga tomon tushurilgan tik chizik bilan ekvator terkisligi orasida xosil bulgan burchakka, shu nuktaning gerografik kerngligi deryiladi. Nuktaning gerografik kerngligi S (fi) bilan berlgilanadi. Gerografik kernglik ekvatorga nisbatan aniklaniladi. Yer sharidagi biron nuktaning gerografik erngligi shu nuktaning ekvatordan kancha masofada (gradus xisobida) joylashganligini bildiradi.

Gerografik kernglik ekvatordan ikkala kutb tomon myeridian yoyi 0°90°gacha ulchanadi. Agar gerografik kerngligi aniklanayotgan nukta ekvatordan shimolda joylashgan bulsa, shimoliy kernglik,janubda joylashgan bulsa - janubiy kernglik deryiladi.Bosh myerdian terkisligi bilan yer sharidagi biror nukta myerdian terkisligi orasidagi xosil bulgan burchakka,shu nuktaning gerografik uzokligi deryiladi. Nuktaning gerografik uzokligi A, (lyamda) bilan berlgilanadi. Grinvich myeridiani bosh myeridian derb kabul kilingan. Bosh myeridiandan garbda joylashgan nuktalarninggerografik uzokligi garbiy uzoklik, sharkda joylashgan nuktalarning uzokligi esa sharkiy uzoklik deryiladi.Ba'zi bir maxsus kartalarda nuktalarning gerografik uzokliklari bilan birga, ularning Grinvichga nisbatan vakt farklari xam kursatiladi.
Gerografik koordinata butun yer sharidagi barcha nuktalar uchun yagona sistermadir. Gerografik koordinata buyicha yer yuzasidagi xar kanday nuktaning urni uning kayerda (kuruklikdami, okerandami) joylashganligidan katiy nazar, aniklanilishi mumkin.
Nuktaning gerografik koordinatasi kartada yoki osmon yoritgichlarini astronomik kuzatish natijasida aiklanadi.Tugri burchakli koordinatalar sistermasi.
Geromertriyada kabul kilingan tugri burchakli koordinata sistermasida vyertikal chizik- ordinata (u), gorizontal chizik esa abstsissa (x) uki buladi.
Topografiyada, aksincha,vyertikal chizik- abstsissa (x) , gorizontal chizik - ordinata (u) derb kabul kilingan. Tugri burchakli koordinataning abstsissa uki myeridian yunalishiga, ordinata uki esa paralerl yunalishiga tugri kerladi.