Barqaror taraqiyot buyicha yunesko strotegiyasi Reja

Barqaror taraqiyot buyicha YUNESKO strotegiyasi
Reja:

1. 
   Barqaror taraqiyot buyicha YUNESKO strotegiyasi
   
2. 
   Kambagʻallikni oʻlchaydigan asosiy koʻrsatkichlar
   

2015-yilda Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan belgilangan 17 Barqaror Rivojlanish Maqsadlaridan biri boʻlgan Barqaror Rivojlanishning 1-maqsadi (SDG 1 yoki Global Goal 1) qashshoqlikning barcha koʻrinishlariga barham berishga chaqiradi. Rasmiy matn: „ Qashshoqlik yoʻq^[1].“ Aʼzo davlatlar „Hech kimni ortda qoldirmaslik“ga vaʼda berishdi: maqsadning asosi „hech kimni ortda qoldirmaslik va eng uzoqdagilarga birinchi boʻlib erishish“ kuchli majburiyatdir^[2]. SDG 1 oʻta qashshoqlikning har qanday koʻrinishini, shu jumladan oziq-ovqat, toza ichimlik suvi va sanitariya yetishmasligini yoʻq qilishga qaratilgan. Ushbu maqsadga erishish iqlim o'zgarishi va mojarolar keltirib chiqaradigan yangi tahdidlarga yechim topishni oʻz ichiga oladi. SDG 1 nafaqat qashshoqlikda yashovchi odamlarga, balki odamlar tayanadigan xizmatlarga va qashshoqlikni qoʻllab-quvvatlovchi yoki oldini oladigan ijtimoiy siyosatga ham eʼtibor qaratadi. Maqsad yetti maqsad va taraqqiyotni oʻlchash uchun 13 koʻrsatkichdan iborat. Beshta „natijaviy maqsad“ quyidagilardan iborat: oʻta qashshoqlikka barham berish; barcha qashshoqlikni yarmiga qisqartirish; ijtimoiy himoya tizimini joriy etish; mulkchilik, asosiy xizmatlar, texnologiya va iqtisodiy resurslarga teng huquqlarni taʼminlash; va ekologik, iqtisodiy va ijtimoiy ofatlarga chidamlilikni oshirish. SDG 1 ga „erishish vositalari“ bilan bogʻliq ikkita maqsad — qashshoqlikka barham berish uchun resurslarni safarbar etish va barcha darajadagi qashshoqlikka barham berish siyosati asoslarini yaratishdir.

Davom etayotgan taraqqiyotga qaramay, dunyo aholisining 10 foizi qashshoqlikda yashab, sogʻliqni saqlash, taʼlim, suv va kanalizatsiya kabi asosiy ehtiyojlarni qondirish uchun kurashmoqda^[3]. Haddan tashqari qashshoqlik past daromadli mamlakatlarda, ayniqsa mojarolar va siyosiy gʻalayonlardan aziyat chekkan mamlakatlarda keng tarqalgan^[4]. 2015-yilda dunyoda o‘ta qashshoqlikda yashovchi 736 million aholining yarmidan ko‘pi Afrikaning Sahroi Kabirdan janubida yashagan. Ijtimoiy siyosatda jiddiy oʻzgarishlarsiz 2030-yilga kelib oʻta qashshoqlik keskin oshadi^[5]. Qishloqlarda qashshoqlik darajasi 17,2 foiz va shaharlarda 5,3 foizni tashkil etadi (2016 yilda). Bularning deyarli yarmi bolalar^[6].
Kambagʻallikni oʻlchaydigan asosiy koʻrsatkichlardan biri bu xalqaro va milliy qashshoqlik chegarasidan pastda yashaydigan aholi ulushidir. Ijtimoiy himoya tizimlari bilan qamrab olingan va asosiy xizmatlardan foydalana oladigan uy xoʻjaliklarida yashovchi aholining ulushini oʻlchash ham qashshoqlik darajasidan dalolat beradi^[7]. 2020-yildagi COVID-19 pandemiyasi qashshoqlikka barham berishni qiyinlashtirdi. Mahalliy va milliy blokirovkalar iqtisodiy faoliyatning tanazzulga uchrashiga olib keldi, bu daromad manbalarini qisqartirdi yoki yoʻq qildi va qashshoqlikni tezlashtirdi^[8]. 2020-yil sentabr oyida chop etilgan tadqiqot shuni koʻrsatdiki, qashshoqlik soʻnggi 20 yil ichida barqaror ravishda pasayib borayotgan boʻlsa-da, bir necha oy ichida 7 foizga oshgan^[9].
Chora-tadbirlar[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kuniga 1 90 dollardan kam yashaydigan odamlar ulushi, 1990-2015, 2018 hozir va 2030 prognozi (foiz)
2013-yilda taxminan 385 million bola kuniga 1,90 AQSh dollaridan kam pul bilan yashagan. Dunyo boʻylab bolalarning ahvoli haqidagi maʼlumotlarda katta boʻshliqlar mavjudligi sababli bu raqamlar ishonchsizdir. Oʻrtacha 97 foiz mamlakatlarda kambagʻal bolalarning ahvolini aniqlash va SDG 1 maqsadi boʻyicha prognozlar qilish uchun yetarli maʼlumotlar mavjud emas va mamlakatlarning 63 foizida bolalar qashshoqligi haqida umuman maʼlumotlar yoʻq^[10].
1990-yildan buyon dunyo mamlakatlari qashshoqlikni kamaytirishga qaratilgan turli chora-tadbirlarni amalga oshirib, ajoyib natijalarga erishdi. Oʻta qashshoqlikda yashovchi odamlar soni 2013-yilda 1,8 milliarddan 776 milliongacha kamaydi^[11][12]. Shunga qaramay, odamlar qashshoqlikda yashashda davom etmoqdalar, chunki Jahon banki 2020-yilda 40 milliondan 60 milliongacha odam oʻta qashshoqlikka tushib qolganini malum qildi^[13]. Kambagʻallikning juda past chegarasi eng kam qulay holatda boʻlgan odamlarning ehtiyojlarini taʼkidlash bilan oqlanadi. Bu maqsad insonning yashashi va asosiy ehtiyojlari uchun yetarli boʻlmasligi mumkin, ammo shu sababli kambagʻallikning yuqori chegaralariga nisbatan oʻzgarishlar ham odatda kuzatiladi.
Qashshoqlik daromad yoki resurslarning yetishmasligidan koʻra koʻproqdir: agar odamlar sogʻliqni saqlash, xavfsizlik va taʼlim kabi asosiy xizmatlarga ega boʻlmasalar, qashshoqlikda yashaydilar. Ular, shuningdek, ochlik, ijtimoiy kamsitish va qaror qabul qilish jarayonlaridan chetlanishni boshdan kechiradilar. Mumkin boʻlgan muqobil koʻrsatkichlardan biri koʻp oʻlchovli qashshoqlik indeksidir^[14].
Ayollar erta homiladorlik va tez-tez homilador boʻlishdan hayot uchun xavflarga duch kelishadi. Bu taʼlim va daromad darajasining pasayishiga olib kelishi mumkin. Kambagʻallik yosh guruhlariga turlicha taʼsir qiladi, eng dahshatli oqibatlarga esa bolalar duch keladi. Bu ularning taʼlimi, sogʻligʻi, ovqatlanishi va xavfsizligiga taʼsir qiladi, hissiy va maʼnaviy rivojlanishga taʼsir qiladi^[15]. 1-maqsadga erishishga dunyoning eng qashshoq mamlakatlarida iqtisodiy oʻsishning yoʻqligi, oʻsib borayotgan tengsizlik, tobora zaiflashib borayotgan davlatchilik va iqlim oʻzgarishining taʼsiri toʻsqinlik qilmoqda. Mahalliy hukumatlar qashshoqlik bilan bogʻliq masalalarda tegishli rol oʻynaydi. Bu rollar butun dunyoda farqlanadi va quyidagilarni oʻz ichiga oladi^[16]:

• 
  Shahar kambagʻallarining ehtiyojlarini qondirish va hisobdorlik va shaffoflikni taʼminlash uchun toʻgʻri boshqaruv.
  
• 
  Ishga joylashish imkoniyatini oshirish uchun inklyuziv taʼlimni taʼminlash.
  
• 
  Kambagʻal va qishloq jamoalariga taʼsir koʻrsatadigan jamoat biznesining biznes etikasi ustida ishlash.
  

2020-yilda COVID-19 pandemiyasidan oldin, global qashshoqlikni pasaytirish sur’ati sekin edi va 2030-yilgacha qashshoqlikka barham berish boʻyicha global maqsad amalga oshirilmasligi prognoz qilingan edi. Biroq, pandemiya oʻn millionlab odamlarni oʻta qashshoqlikka olib keldi va koʻp yillik taraqqiyotni bekor qildi. Hisob-kitoblarga ko‘ra, 2020-yilda global ekstremal qashshoqlik darajasi 8,4-8,8 foizni tashkil etadi, bu 2017-yildagi darajasiga yaqin. Natijada, 40 dan 60 milliongacha odam yana oʻta qashshoqlikka qaytadi, bu esa 20 yildan ortiq vaqt ichida birinchi marta global qashshoqlikning oʻsishidir^[17].
Maqsadlar, koʻrsatkichlar va taraqqiyot[tahrir | manbasini tahrirlash]
Qashshoqlikka barham berish bugungi kunda odamlar oʻrtasida mavjud boʻlgan tengsizliklarni kamaytirish, ortda qolgan mamlakatlarning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy barqarorligi uchun muhim ahamiyatga ega. Birlashgan Millatlar Tashkiloti SDG 1 uchun 7 ta maqsad va 14 ta koʻrsatkichni belgilab berdi. SDG 1 koʻrsatkichlari (shu jumladan xaritalar) uchun asosiy maʼlumotlar manbai Dataʼs SDG Tracker dasturidagi Our World’dan olingan. Maqsadlar oʻta qashshoqlikni tugatish (1.1-maqsad), qashshoqlikni ikki baravarga kamaytirish (1.2-maqsad), ijtimoiy himoya tizimini joriy etish (1.3-maqsad), mulkchilik, asosiy xizmatlar, texnologiya va iqtisodiy resurslarga teng huquqlarni taʼminlash(1.4), ekologik, iqtisodiy va ijtimoiy ofatlarga chidamlilikni oshirish (1.5-maqsad) va qashshoqlikni tugatish uchun resurslarni safarbar qilish (1.6-maqsad) kabi keng koʻlamli masalalarni qamrab oladi^[18].
Maqsadlar maqsadlarni belgilaydi, koʻrsatkichlar esa dunyo ushbu maqsadlarga erishilganligini kuzatishni maqsad qilgan koʻrsatkichlarni ifodalaydi^[19]. Haddan tashqari qashshoqlikka barham berish ish oʻrinlari va yaxshi ish haqi ishlab chiqaradigan kuchli iqtisodiyotni talab qiladi; yaxshi jihozlangan maktablar, shifoxonalar, yoʻllar va energiya bilan taʼminlay oladigan hukumat; va kelajakda iqtisodiy oʻsishni taʼminlaydigan inson kapitali boʻlgan sogʻlom, yaxshi oziqlangan bolalar^[20]. SDG 1 qashshoqlikni qisqartirish boʻyicha ikkita aniq maqsadni oʻz ichiga oladi: oʻta qashshoqlikni yoʻq qilish (1.1-maqsad) va 2030-yilga kelib qashshoqlikni ikki baravar kamaytirish (1.2-maqsad).
Maqsadlardan beshtasiga 2030-yilga qadar erishish kerak, ikkitasida esa aniq sana yoʻq.