Baxriddinova n. M. Zaripova m. D

11-MA’RUZA 
 
Atmosfera havosini changdan tozalash 
 
11.1. Changning asosiy xossalari.
11.2. Changni tozalash usullari va jihozlari 
11.3.Tozalash qurilmalarining texnik-iqtisodiy ko’rsatgichlari. 
Tayanch atama va iboralar 
Chang, tutun, tuman, tozalash usullari, filtrlash, RECHK, toza havo, ishlash 
samaradorligi, tozalash darajasi, solishtirma yuklanish, chang sig’imi, qurilmaning ishlab 
chiqarish quvvati, aerodinamiq qarshilik, qurilmaning solishtirma energiya sarfi, tozalangan 
havoning narxi, quruq va ho’l tozalash usullari, chang cho’ktirish kameralari, siklon, skrubber,
A d a b i y o t l a r 
1. Fatoyev I.I. Sanoat ekologiyasi. O’quv qo’llanma 1-qism. Buxoro. BuxOO va ESTI, 2001, 
47 6. 
2. Qudratov O. Sanoat ekologiyasi. T: TT va ESI, 1999, 183 b. 

---

64 
3. Охрана окружающей среды. Под ред. С.Б.Белова, М.: Высшая школа, 1991, 319 с. 
4. Рoдионов А.И., Клушин В.Н., Торочешников Н.С. Техника защиты охраны 
окружающей среды. М.: Химия, 1989, 512с. 
5. O’zbekiston Respublikasi “Tabiatni muhofaza qilish” to’g’risidagi qonuni. T.:Adolat, 1996. 
Nazorat savollari 
1. 
Qaysi maqsadlar uchun atmosfera havosi tozalanadi? 
2. 
Atmosfera havosini qaysi usullar bilan tozalash mumkin? 
3. 
Toza havo deb nimani tushunasiz? 
4. 
Tozalash qurilmasining ishlash samaradorligini qanday hisoblash mumkin? 
5. 
Solishtirma yuklanish deb nimani tushunasiz? 
6. 
Chang sig’imi va tozalash qurilmasining ishlab chiqarish quvvati haqida ma’lumot bering? 
7. 
Aerodinamiq qarshilik nima va uni kanday hisoblash mumkin? 
8. 
Tozalash qurilmasining solishtirma energiya sarfi va tozalangan havoning narxi deb nimalarni 
tushunasiz? 
9. 
Havoni tozalashning quruq va ho’l usullari haqida ma’lumot bering. 
10. Chang cho’ktirish kameralari va ularning ishlatish shartlari haqida ma’lumot bering. 
11. “Siklon”ning lug’aviy ma’nosi nima? 
12. Markazdan qochma kuch deb nimaga aytiladi? 
13. Silindrli va konusli siklonlar haqida ma’lumot bering. 
14. Qaysi holatlarda siklonlardan foydalanish mumkin? 
 
Havo yoki gaz tarkibidagi qattiq zarrachalarga, chang deyiladi. Chang zarrachalarining 
o`lchami 5-10 mkm atrofida bo`lishi mumkin. Ularning kelib chiqish sabablariga ko`ra 2 
guruhga bo`lish mumkin. 
Tabiiy changlar, ya`ni inson ta`sirisiz hosil bo`ladigan changlar. Bu guruhga yer ustki 
qatlamining bir joydan ikkinchi joyga ko`chishi natijasiqa o`simlik va hayvonot olamida paydo 
bo`ladigan changlar, bulqonlar otilishi natijasida paydo bo`ladigan changlar, koinot changlari 
va boshqagi tabiiy changlar kiradi. 
1. Sun`iy changlar, yani sanoat kоrхоnаlаridа va qurilishda insonning bevosita ta`siri natilasida 
hosil bo`ladigan changlar. 
Bu guruhga qurilish sanoatida, yer qazish, beton qorish ishlarida sement, ohak ishlab 
chiqarish, engil sanoati va kimyo sanoatiqa paxtaga ishlov berish paytida ajralib chiqadigan 
changlar kiradi. Bu changlarni havoga tarqalib ketishi atrof muhitni ifloslanishiga va turli 
kasalliklarning paydo bo`lishiga sabab bo`ladi.
Kimyoviy va mineralogik tarkibiga qarab changlar quyidagi 5 asosiy guruhlarga 
bo`linadi. 
1. Organik changlar. Bu guruhga yog`och, ko`mir, torf, o`simliklar va hayvonot changlari 
(masalan, paxta, pilla, qog`oz va boshqa xom-ashyolarga ishlov berish paytida hosil bo`ladigan 
chanular) kiradi. 
2. Anorganik changlar. Kvars, sopol, marmar, sement, ohak, tuproq, ma`danlar va boshqa 
materiallarga ishlov berish paytida hosil bo`ladigan changlar ushbu guruhga kiradi.