Baxtiyor mengliyev


Mustaqil o‘zlashtirish uchun


Download 1.62 Mb.
Pdf ko'rish
bet159/227
Sana02.01.2022
Hajmi1.62 Mb.
#184132
1   ...   155   156   157   158   159   160   161   162   ...   227
Bog'liq
Baxtiyor mengliyev

Mustaqil o‘zlashtirish uchun 
Sukut ma’no ifodalaydimi? 
Muloqot  jarayonida  sukut  alohida  o‘rin  tutadi  va  u  ham 
“nimalarnidir”  bildiradi.  Muloqot  jarayonida  u  situativ,  sotsial  va 
psixologik  omillar  bilan  bog‘liq  holda  kommunikativ  mazmun 
ifodalaydi.  Darhaqiqat,  sukutning  muloqot  jarayonida  naqadar 
ahamiyatli  ekanligini  Sa’diy  Sheroziy  o‘z  misralarida  shunday 
bitgan: 
Oqillar nazdida gar o‘ltirish odobdir, 
Maslahat tashlaganda so‘zga ko‘rsatish himmat. 
Ikki narsa aqlga sig‘maydi agar bilsang, 
So‘zlash paytida sukut, keraksiz joyda suhbat. 
Sukut  saqlash  o‘ziga  xos  ijtimoiy  qimmatga  ega.  Buni, 
masalan,  dil  rozini  aytish,  o‘tganlarni  xotirlashda,  xafa  bo‘lish  va 
arazlash,  mensimaslik  holatlarida,  kesatiq  va  kinoya  kabilarda 
ko‘ramiz.  Sharq mutafakkiri  Muhammad  Sodiq  Qashg‘ariy  yaxshi 
kishilar  odobi  haqida  bitilgan  kitobida  bu  haqda  shunday  deydi:  “ 
...  (yaxshi  kishi)  o‘zini  beadabona  so‘zdin  va  fe’ldin  yamon 
harakatdin va noxamvor (noo‘rin) sukunatdin saqlag‘ay.” 
Abdulla  Qodiriyning  “O‘tgan  kunlar”  romanidan  olingan 
quyidagi parchada sukut tahqirlash mazmunini anglatadi:  
“... Otabek bu cho‘ltoq supurgini tanidi va uning istehzolarini 
anglab,  ma’nosiz  bu  savollarga  javob  berib  o‘lturishdan  sukutni 
xayrlik  topdi.  Go‘yo  o‘zining  bu  sukuti  bilan  Musulmonqulga 
ma’nolik  bir  javob  qilar  edi.  Musulmonqul  bu  sukutdan 
tahqirlandi, tutuni ko‘kka ko‘tarilar ekan baqirdi: 
Nega javob bermaysiz?!” 
140


Sukut, 
tabiiyki, 
asosan, 
so‘zlovchining 
tinglovchiga, 
tinglovchining  so‘zlovchiga  aylanish  jarayoniga  xos.  Shuning 
uchun,  o‘zbek  nutq  odobiga  qo‘ra,  o‘rinsiz  yoki  bema’ni  savolga 
sukut  bilan  javob  berish,  uni  eshitmaganga  olish,  suhbatni 
buzmaslik  yuksak  odob  –  hatto  shoir  Mirza  Kenjabek  talqinida 
ibodat – sanaladi: 
Ibodatdir biror zolim – jafokorga desang haq so‘z, 
Va nodonga sukut saqlash, sukuting ham ibodatdir. 
Turkman  va  kavkaz  xalqlari  odatiga  ko‘ra,  kelinlar  ma’lum 
muddat (asosan, farzand ko‘rgunlaricha) qaynona va qaynotalariga 
gapirmaslik  –  hurmat  ma’nosini  ifodalashi  sukut  ifodalaydigan 
kommunikativ mazmunlardan biri – u tahqirlashning aksidir. 

Download 1.62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   155   156   157   158   159   160   161   162   ...   227




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling