Bazasi boshqarish

Normallashtirish muammolari 
Bir AOga rekvizitlar relyatsion modelning uchinchi normal shakli 
talablariga qarab kiritiladi. Bu talablarni axborot obyektiga nis-batan 
ko‘rib chiqamiz. 

AO unikal identifikator - kalitga (oddiy yoki murakkab) ega 
bo‘lishi lozim; 

barcha tavsifiy (asosiy bo‘lmagan) rekvizitlar o‘zaro mustaqil 
bo‘lishlari lozim; 

---

147 

murakkab kalitga kiruvchi barcha rekvizitlar ham o‘zaro 
mustaqil bo‘lishlari lozim; 

har bir tavsifiy rekvizit AO kalitiga funksional - to‘liq tobe 
bo‘lishi kerak. Bu shundan dalolat beradiki, kalitning har bir 
qiymatiga tavsifiy rekvizitning faqat bir qiymati mos keladi; 

AOning murakkab kalitida tavsifiy rekvizitlar to‘laligicha 
kalitni hosil qiluvchi rekvizitlar majmuiga tobe bo‘lishi shart (tavsifiy 
rekvizit kalitning biror-bir qismiga to‘la tobe bo‘lishi mumkin emas); 

AOdagi har bir tavsifiy (asosiy bo‘lmagan) rekvizit kalitga 
tranzitiv ravishda, ya’ni boshqa oraliq rekvizit orqali tobe bo‘lishi 
mumkin emas. 
Rekvizitlar orasida tranzitiv bog‘liqlik mavjud bo‘lgan holda, ikki 
axborot obyekti o‘rniga bitta AO hosil qilish yo‘li bilan rekvizitlar 
majmuini parchalashni amalga oshirish mumkin. 
Relyatsion MBni loyihalashda funksional aloqa mavjudligiga 
qaramasdan strukturaviy aloqa AO (agar ular real munosabatlar bilan 
xarakterlansa) o‘rtasida o‘rnatiladi, chunki MB har xil so‘rovlarni 
ta’minlashi lozim. 
AOlarining juftligi orsidagi real munosabatlar shu axborot 
obyektlari tomonidan aks ettiriluvchi real obyektlar, jarayonlar yoki 
hodisalar tabiati bilan belgilanadi. AOning «ta’minotchi - tovar», 
«talabalar guruhi - talabalar», «predmet - kafedra», «omborlar - 
materiallar» singari juftliklari aloqalari real munosabatlar bilan 
xarakterlanadi. 
Agar tegishli axborot obyektlarida berilgan ma’lumotlarni 
birgalikda ishlash zarur bo‘lsa, AOlar orasida funksional aloqa 
mavjuddir. 
Obyektlar orasidagi real munosabatlar. Real munosabatlar(RM) 
ikki tipdagi AO nusxalari o‘rtasidagi guruhiy munosabatlar bilan 
aniqlanadi. Misol uchun, «Ta’minotchi» va «Material» obyektlarining 
real munosabatlari har bir ta’minotchining bir yoki bir necha nomdagi 
matarial yetkazib berishi, yoki aksincha, bir yoki bir necha ta’minot-
chining bir xil material yetkazib berishiga qarab aniqlanadi. Real 
munosabatlar turli tipda bo‘lishi mumkin: bir-bir xonali (1:1), bir-ko‘p 
xonali (1:M), ko‘p-ko‘p xonali (M:M).
Bir-bir qiymatli real munosabatlar qachonki birinchi AO (A)ning 
har bir nusxasiga ikinchi AO (V)ning faqat bir nusxasi to‘g‘ri kelsa va 

---

148 
aksincha, AO (V)ning har bir nusxasiga AO (A)ning faqat bir nusxasi 
mos kelsa, mavjud bo‘ladi. Bunday AOlar osonlikcha bir obyektga 
bir-lashtirilishi mumkin va bu obyekt strukturasi har ikkala 
boshlang‘ich obyektlar rekvizitlarini birlashtirish yo‘li bilan hosil 
qilinadi. Asosiy rekvizit sifatida esa boshlang‘ich AOning hohlagan 
kaliti tanlanishi mumkin. 
Bir-ko‘p qiymatli real munosabatlar (1:M) - bu shunday real 
munosabatlarki, bunda bir AO (A)ning har bir nusxasiga boshqa AO 
(V)ning bir necha nusxzalari to‘g‘ri kelishi, va ikkinchi AO(V)ning 
bitta nushasiga AO (A)ning bittadan ortiq bo‘lmagan nusxasi to‘g‘ri 
kelishi mumkin. Turli tipdagi obyektlar nusxalari orasidagi iyerarxik 
guruhiy munosabatlar shunday aloqaga egadirlar.
Ko‘p-ko‘p qiymatli real munosabatlar (M:N) - bu shun-day real 
muosabatlarki, bunda bir AO (A)ning har bir nusxasiga ikkinchi AO 
(V)ning bir necha nusxasi mos kelishi va aksincha, ikkinchi AO 
(V)ning har bir nusxasiga birinchi AO (A)ning bir necha nusxasi mos 
kelishi mumkin. Turli AO nusxalari o‘rtasidagi M:N tipidagi 
munosabatlarga ega bo‘lgan bunday guruhiy munosabatlarni 
shoxobchali munosabatlar sifatida ta’riflash mumkin.
AO real munosabatlarining grafik tasviri 3-rasmda ko‘rsatilgan. 
Bosh AO 
Tobe AO 
1:1
1:M 
M:N 
9.2 - rasm. Munosabatlarning grafik tasviri