Bazasi boshqarish

А
Б 
А 
B 
Xonadon 
Tayinlash 
 
Yashovchi 
Erkak 
oila 
Ayol 
Kod М 
Familiya 
Ism 
Tug`ilgan 
Kod А 
Familiya 
Ism 
Tug`ilgan 
Kod М 
Kod А 
Guvohnoma 
Qayd sana 

---

139 
Kalit tarkibiga kiruvchi atributlar chiziqcha bilan belgilanadi. 
Vrach va bemor sifatida keltirilgan mohiyatlar misolida bog‘lanishlar 
quyidagicha ifodalanishi mumkin. 
VRACH (Vrach-raqami, Familiya, Ism, Ota-ismi, Mutaxassisligi) 
BEMOR (Qayd-raqami, O‘rin-raqami, Familiya, Ism, Ota-ismi, 
Manzil,
Tug‘ilgan-sana, Jinsi) 
DAVOLOVCHI-VRACH [Vrach1, BemorM] 
(Vrach-raqami, Qayd-raqami) 
MASLAHATCHI [VrachM, BemorN]
(Vrach-raqami, Qayd-raqami) 
Mohiyatlar orasidagi bog‘lanishlarni aniqlash uchun eng kamida 
mohiyatning o‘zini aniqlash lozim. Ammo, bu ancha murakkab 
masala hisoblanadi. Chunki turli xil faoliyat sohalarida bir obyektning 
o‘zi mohiyat yoki atribut yoki birlashtirish bo‘lishi mumkin. 
2-misol. Fuqarolik holatlarini qayd qilish (ZAGS) bo‘limlarida 
faqat oilani qayd qilish, tug‘ilish va o‘lim holatlarida murojaat qilgan 
kishilar qaydi yuritiladi. Shuning uchun, an’anaviy oila shakllangan 
mamlakatlarda 
ZAGS 
bo‘limlari 
yagona 
mohiyat 
asosida 
ma’lumotlarni qayd qiladi. 
3-misol. Biror bir tashkilotda ‘Xodim’ mohiyati mavjud va 
ularning oilaviy juftligi haqidagi ma’lumotlar zarur bo‘lib qoldi. er va 
xotin shu tashkilotda ishlaydi. ‘ 
ER diagramma bog‘lanishida chiziq mohiyat, atribut, birlashtirish 
va boshqa obyektlarni bog‘laydi. Matnda esa mohiyatlarning o‘zaro 
bog‘lanishni ifodalaydi. Agar bu o‘zaro bog‘liqlik atributlarga ega 
bo‘lsa, u holda u birlashtirish deb ataladi. 
K.Deyt mohiyatlarning uchta sinfi mavjudligini qayd qiladi. Ular 
prujinali, birlashmali va tavsiflidir. 
Negiz mohiyat (Negiz)-bu mustaqil mohiyatdir. Ko‘rib chiqilgan 
misollarda to‘rtburchak ichida qayd qilingan ‘Talaba’, ‘Xonadon’, 
‘Er’, ‘Vrach’, ‘Oila’ va boshqalar negiz hisoblanadi. 
Birlashma mohiyat (birlashma)-bu ikki yoki ko‘proq mohiyatlar 
yoki mohiyatlar nusxasi orasidagi ‘ko‘pga-ko‘p’ turdagi bog‘lanishdir. 
Birlashma to‘la huquqli mohiyat sifatida qaraladi. 

Ular xuddi negiz mohiyat singari boshqa birlashmalarda ishtirok 
etishi mumkin. 

---

140 

Ular nafaqat bog‘lanishni ko‘rsatish uchun kerakli kalit atributlar 
to‘plamiga, balki ixtiyoriy sondagi atributlarga ega bo‘lish xossasiga 
ega.
Masalan, 3-misoldagi ‘Oila’ birlashmasi ‘KodM’, ‘KodA’ va ‘Er-
tabel-raqami’, 
‘Ayol-tabel-raqami’ 
kalit 
atributlar 
hamda 
‘Guvohnoma-raqami’, ‘Qayd-sanasi’, ‘Qayd-joyi’, ‘Qayd-raqami’ 
singari aniqlovchi atributlarga ham ega bo‘ladi. 
Tavsifli mohiyat (tavsif)-bu ikki mohiyat orasidagi ‘ko‘pga-bir’ 
yoki ‘birga-bir’ turdagi bog‘lanishlardir. Tavsifning asosiy maqsadi 
qaralayotgan faoliyat sohasida boshqa bir mohiyatni aniqlash yoki 
tasvirlashdan iborat. Haqiqiy dunyo mohiyatlari ba’zan ko‘pqiymatli 
xossalarga ega bo‘lganligi uchun ularga ehtiyoj tug‘iladi. Ba’zan er bir 
necha xotinga ega bo‘lishi, qayta nashr qilingan kitobning bir qancha 
tavsiflari (tuzatish, to‘ldirish, qayta ishlash, …) va h-zolar bo‘lishi 
mumkin. 
Tavsif tavsiflanuvchi mohiyatga bevosita bog‘liqdir. Agar er 
dunyodan o‘tsa, ayol uning xotini darajasidan ayriladi. 
Tavsifni yozish uchun yangi ifoda ishlatiladi. 
Tavsif (atribut1, atribut2, …) 
{tavsiflanuvchi mohiyatlar ro‘yxati} 
8.2-rasm. ER diagrammada tavsif uchun trapetsiya shakli 
ishlatiladi.