Bekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik – iqtisodiyot instituti

7.2. Plastik deformatsiya usulida tiklashning mohiyati va turlari. 
 
Bu usul detalarning plastik deformatsiyalanishiga, ya‘ni o’z shaklini bosim 
ostida qizdirib yoki qizdirmasdan o’zgartirish xususiyatig’a asoslanadi. Uglerodli 
po’latlar, rangli detalar va ularning qotishmalaridan tayyorlangan detallar sovuqlayin, 
tarkibida ko’pi bilan 0,3 foiz uglerod bor bo’lgan po’lat detallar esa issiqlayin plastik 
deformatsiyalab tiklanadi.
Detallarni qizdirmasdan tiklashda katta kuch quyish (yo’qlanish) talab qilinadi. 
Bunda detalning deformatsiyalanishida uning to’zilishi o’zgarmaydi, kristallar 
ichidagi zarrachalarning siljishi tufayli sodir bo’ladi. Natijada detalning Mexanik 
xususiyatlari o’zgaradi: qovushqoqligi kamayadi va qattiqligi ortadi. 
Detallarning suyuqlanish haroratining 0,8…0,9 qismigacha qizdirib tiklashda 
zarur kuch juda kamayadi, shunda uning to’zilishi va Mexanik xossalari sezilarli 
darajada o’zgarmaydi. 
Amalda detallarni bosim bilan tiklashning quyidagi turlari qo’llaniladi: 
cho’ktirish, botirish, keng aytirish, siqish, cho’zish va To’g’rilash. Bundan tashqari, 
detallning sirt qatlamining notekisliklarini va Mexanik xossalarini yaxshilovchi 
plastik deformatsiyaning turlari ham ishlatiladi. 
Cho’ktirish. Bu usul havol (ichi teshik) detallarning ichki diametrini 
kamaytirish va tashqi diametrini kattalashtirish, shuningdek yaxlit detallarning tashqi 
diametrini o’zunligini qisqartirish xisobiga kattalashtirishda ishlatiladi. Masalan, 
shatun yuqori kallagining bronza vtulkalari maxsus moslama yordamida sovuqlayin 
cho’qtirib tiklanadi.
Kengaytirish usulida havol detallarning tashqi o’lchami ularning ichki 
o’lchamlarini qatatalashtirish xisobiga tiklanadi. Bunda ta‘sir kuchining yo’nalishi 
deformatsiya yo’nalishiga mos keladi. Porshyon barmoqlari, shlitsali va silliq vallar 
sirtlari, vtulkalar shu usulda tiklanadi. 
Cho’zish usulidan detallarning ayrim qismlarini siqib, cho’zishda foydalaniladi. 
Bu usulda turli tortkilar, turtkichlar va boshqa detallarning o’zunligi tiklanadi. Lemex 
va qo’ltivator panjalarini tiklashda ham cho’zish usulidan foydalaniladi. 

---

40