Bekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi qarshi muhandislik – iqtisodiyot instituti

 
2.1.Ishqalanish haqida umumiy tushunchalar. 
Ishqalanish deb bir-biriga o’rinib haraqatlanadigan ikki jismning o’rinish 
tekisligida bir-biriga nisbatan siljishida vujudga keladigan qarshilikka aytiladi. 
Jismlar bir-biriga o’rinib turganda reaksiya kuchi hosil bo’ladi va bu reaksiya kuchini 

---

9 
tashkil youvchi o’rinma ishqalanish kuchi deb ataladi. Ishqalanish kuchini 
kamaytirish maqsadida ishqalanish sirti moylash materiali bilan moylanadi. 
Moylash – bu moylash materialining ta‘siri bo’lib, natijada ikki sirt orasida 
ishqalanish kuchi kamayadi. 
O’rinuvchi sirtlarning nisbiy siljishiga qarab tinch holdagi va harakatdagi 
ishqalanish bo’ladi (GOST 23.002-78). 
Tinch holdagi ishqalanish deb ikkita jismning nisbiy siljishiga o’tgunga qadar 
juda kichik siljishlardagi ishqalanishga aytiladi.
Harakatdagi ishqalanish-nisbiy harakatdagi ikkita jismning ishqalanishi. 
Nisbiy harakatning belgisiga ko’ra harakatdagi ishqalanishning quyidagi turlari 
bor: sirpanib ishqalanish, dumalab ishqalanish va sirpanib dumalanishdagi 
ishqalanish. 
Moylanish mavjudligiga qarab: moysiz (quruq) ishqalanish, moyli ishqalanish, 
chegaraviy ishqalanish turlari mavjud. 
Quruq (moysiz) ishqalanish sirtida hech qanday turdagi moylash materialining 
yo’qligida jismning ishqalanishidir. Ilashish muftalarining disklari, tormoz barabani-
kolodkalari, zanjirli traktorlarning yo’rish qismi detallari (juftliklari) quruq 
ishqalanish sharoitida ishlaydi. 
Moylash materitalli (moyli) ishqalanish sirtida har qanday turdagi moylash 
materiall bo’lgan ikkita jismning ishqalanishidir. Ishqalanuvchi sirtlar orasidagi 
moylash materialining turi xususiyatlariga qarab moylashning quyidagi turlari 
bo’ladi 
moylash materialining fizik holatiga qarab: gazli, suyuqli va qattiq moylash; 
ishqalanish sirtlarining moy qatlami bilan ajralish tipiga qarab: gidrodinamik, 
gidrostatik, gazodinamik, gazostatik, chegaraviy va yarim suyuqlikli moylash.