Bemor psixologiyasi

1.2. Bemor bolalar psixologiyasi va uni ko’rinishlari
Tibbiyot fanlarining tez odimlar bilan rivojlanishiga qaramasdan hozirgi
kunda ham ruhiy kasallar to'g'risida tushunmovchiliklar mavjud. Ruhiy
kasallarga nafrat bilan qarash, ularni jamiyatdan chetlashtirish kerak degan
tushunchalarning mavjudligi, har bir kasalxonada psixosomatik bo'limlarni
tashkil qilish muammosi mavjudligi kundalik davolash muolajalarida
psixiatriya yordamini ko'rsatish zarurligini taqozo etmoqda.
Deyarli har bir klinikadagi tibbiyot xodimi amaliy ishda ko'pincha
bemorlar bilan muomala qilganda psixiatrning vazifasi doirasiga kiradigan
masalalarga duch keladi. Somatik statsionarlarda chinakam psixotik holatlar
nisbatan kam uchraydi, holbuki nevrotik-shaxsiy buzilishlar kun sayin
uchrab turadi.
Ko'p profilli davolash muassasalari psixiatr-konsultantning xizmatisiz
ish ko'ra olmaydi. Ayni vaqtda tibbiyot hamshirasi tibbiyotning qaysi
sohasida ishlashidan qat'i nazar, psixopatologik buzilishlarning asosiy
ko'rinishlarini ham, shuningdek, shu profiklagi bemorlar bilan
munosabatlarning o'ziga xos xususiyatlarini ham bilishi muhim. Yirik
davolash markazlarida psixosomatik bo'limlar bo'lib, ularning vazifasiga
somatik kasalliklarni davolash bilan birqatorda tegishli psixiatriya vordami
ko'rsatish ham kiradi. Yirik somatik kasalxonalaming shtatlarida vangi ixtisos
— psixoterapevt, ya’ni psixiatr-shifokor ixtisosi tobora kengroq qaror
topib bormoqda; bu shifokor "kichik" psixiatriya sohasidan (nevrozlar,
reaktivga o'xshash reaksiyalar va hokazo) yaxshi xabardor bo'lib, o'z
amaliyotida davolashning psixoterapevtik usullaridan (ratsional
psixoterapiya, autogen trenirovka, suggestiv psixoterapiyadan) keng
foydalanadi. Bemorlar o'zlarini psixiatriya kasalxonasiga olib o'tish holatlari,
psixopatiyalar, nevrozsimon va psixopatiyalardan xabar topganlarida
buning zarurligini eshitib nihoyatda dahshatga tushadilar.
Hozirgi zamon psixiatriya kasalxonasi somatik kasalxonalardan kam
farq qiladi. Derazalardagi panjaralar, kattakon palatalar, "turmadagi kabi"
yo'laklarva hokazolar allaqachon o'tmishda qolib ketgan. Ko'pgina yangi
psixiatriya kasalxonalarida bem orlar o'zlarini boshqa davolash
muassasalaridagidan yomon his qilmaslikiari uchun mumkin bo'lgan barcha
qulayliklar nazarda tutilgan. Palatalar shinam, bemorlar uchun keng va
vorug' dam olish xonalari tashkil etiladi, bu yerda ularning ixtiyorida
radio, televizor, stol usti o'yinlari muhayyo qilinadi. Bemorlar mehnat
terapiyasining har xil turlariga (karton ishlar, tikish-bichish, yog‘ochdan
qirqib ishlash va shu kabilarga) jalb qilinadi.
Davolash vositalari qatoriga k o ‘p miqdordagi neyroleptiklar,
trankvilizatorlar, antidepressantlarning (fizioterapevtik va boshqa davolash
metodlari bilan bir qatorda) joriy etilishi psixik bemorlarni muvaffaqiyatli
davolash uchun yangidan yangi imkoniyatlar ochib berdi. Biroq hamisha
ham istalgan natijaga erishib bo'lmavdi, shuning uchun ham bemorlar
statsionarda uzoq vaqt davolanadilar, keyin esa dispanser sharoitida
darmonga kirituvchi terapiya olishlariga to‘g‘ri keladi. Davolash praktikasiga
faol psixofarmakologik preparatlarning joriy etilishi psixik kasalliklarning
tashqi ko'rinishi manzarasini, bemorlarni statsionarda parvarish qilish
prinsi plarini o'zgartirdi va dispanser kuzatuviga jiddiy o‘zgarishlar kiritdi.
Ba’zi bir bemorlar qat’iy psixiatrik nazoratga muhtoj boMadilar. Bunga
bir qator holatlar sabab boMib, ularni psixik kasalliklarning, ayniqsa,
keskin holatda yaqqol ko'zga tashlanib turadigan kasalliklarning o ‘ziga xos
xususiyatlari keltirib chiqaradi. Bu xususiyaglarga quyidagilar kiradi:
1) kasallikni tanqidiy anglab yetmaslik va psixotik buzilishlar mavjud
bolgani holda davolanishni istamaslik;
2) imperativ (buyruqlar shaklidagi) gallyusinatsiyalar bilan ta ’qib
qilish g'oyalarining mavjudligi;
3) suisidal fikrlar va harakatlarning mavjudligi;
4) psixotik holatning mavjudligi: bunda es-hushning joyida emasligi
hodisalari ko‘zga tashlanadi (deliriy, oneyroid, xafalik va boshqalar);
5) psixomotor qo‘zg‘alishning va impulsiv harakatlarning mavjudligi.
Bemorning ahvoli yaxshilanganda unga faqat oilasi bilan uchrashuv,
kasalxona territoriyasi b o ‘ylab sayr qilish imkoniyatini beribgina
qolmasdan, shu bilan birga agar bemor qarindoshlari bilan muloqotda
bo'lishga faol intilsa, uyga borib kelishga ham ruxsat etiladi. Faqat bemor
jiddiy ahvolda bo‘lganda jamiyat uchun va o ‘zi uchun muayyan xavf-
xatartug'diradi. Holati yaxshilanganda va tanqidiy anglash paydo bo‘lganda
u o‘zining psixiatriya kasalxonasida bo‘lganligi faktining o ‘zi qanchalik
ijtimoiy aks sado berishi mumkinligini, uning kasalligi tufayli ro‘y bergan
sotsial cheklashlarni anglab juda kuchli qayg‘uradi.
Kasaixonada ba’zan uzoq vaqt bo'lish jarayonida bu yerda mavjud bo'lgan
davolash-psixologik tadbirlar kompleksi bemorga qulay ta'sir ko'rsatishi
mumkin. Bu tadbirlarni shartli ravishda davolash muhiti deb atasa ham
bo'ladi. Bular tibbiyot xodimlarining g'amxo'rlik bilan yaxshi munosabatda
bo'lishi, bemorlarning aniq maqsadga qaratilgan mashg'ulotlarga va unumli
mehnatga ja 1 b qilinishi, maqsadga muvofiq tashkil etilgan dam olish,
qarindosh-urug'lar va vaqin kishilar bilan, ba'zan esa shifokorning
ko'rsatmasi va bemorning istagiga ko'ra xizmatchilar bilan ham emotsional-
samimiv munosabatning o'rnatilishidir. Tibbiyot hamshiralariga bemorlarga
qarash bilan bogliq bo'lgan odatdagi vazifalar: haroratni o'lchash. dori-
darmon berish, turli muolajalarni bajarishdan tashqari, bemorlar bilan
mashg'ulotlar o'tkazishning muayyan turlarini, ratsional psixoterapiya
metodlarini o'zlashtirib olishlariga to'g'ri keladi.
Ruhiy bemorlarga tibbiyot hamshiralarining shaxsi yaxshi t a ’sir
ko'rsatadi. Bemorlarga tibbiyot xodimlarining, xususan, hamshiralarning
diqdat-e’tibor bilan yaxshi munosabatda bo'lishi, bemorlarning turli
shikoyat 1 ari va gap-so'zlarini faqat tinglab qolmasdan, ularni tushunishga
va tegishli ravishda javob berishga harakat qilishlari bemorlarga yaxshi
ta’sir qiladi. Bemorlarning shikoyatlari va gap-so'zlariga ma’lum darajada
xayoliv kcchinmalarning mavjudligi sabab bo'ladi. Shutting uchun ham
bemorga sizning gapingiz noto'g'ri, deb shashtini qaytarmaslik kerak,
chunki alahsirash tarzidagi kechinmalar kasallik holatidagi fikrlar va
xulosalar bo'lib, ularni tuzatib bo'lmaydi. Agar tibbiyot hamshirasi
bemorning savollariga javob bera olmasa, o'zining bu sohadan xabardor
emasligini aytishi kerak. Hamshiraning vazifasiga bemorlar xulq-atvorini
va fikr-mulohazalarining o'ziga xos xususiyatlarini diqqat bilan kuzatish,
ularni tushunishga inti 1 ish kiradi. Hamshira o'z kuzatishlari haqida
davolovchi shifokorga aytishi lozim. Tibbiyot hamshirasining xulq-atvori
va reaksivalari bemorga tinchlantiruvchi ta’sir ko'rsatishi zarur.
Psixiatriya kasalxonasidagi tibbiyot hamshirasining ishi bemorlarni
shunchaki parvarish qilishdan iborat bo'lib qolmaydi. Bu ish, yuqorida aytib
o'tilganidek, muayyan shaxsiy moyillikni, ishda mahorat va san'atni talab
qiladi, bundan maqsad psixik jihatdan bemor kishini tushunib qolmasdan,
shu bilan birga unga psixologik yordam ko'rsatishdan iborat. Shu bilan bir
qatorda hozirgi kunning tibbiyot hamshirasidan bemor muammolarini
aniqlab, hamshiralik tashxisini qo'yib, bemorga individual yondashgan
parvarish rejasini tuzib, uni amalga oshirish va so'ngra bemor ahvoli
yaxshilanganini baholashdek muhim vazifa — hamshiralik jarayonini yurgizish
talab etiladi.