Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университетининг хабаршысы вестник

Вестник КГУ им. Бердаха. № 4/1 (55) 2021 
57 
материаллар, четдан харид қилинадиган ярим фабрикатлар, ѐқилғи, энергия, маҳсулот ишлаб чиқариш ва уни 
сотиш харажатлари кабиларнинг бозор нархларидан келиб чиқадиган қиймати белгилаб беради. 
Шундай қилиб, инвестиция фаолияти ўзининг аниқ таснифлаш мезонлари ва йўналишларига эга бўлган 
фаолият тури сифатида уни молиялаштириш қуйидаги: 
– қимматли қоғозлар бозори орқали молиялаштириш; 
– хорижий инвестициялар асосида молиялаштириш; 
– тижорат банклари ва халқаро молия институтлар маблағлари ҳисобидан улуш қўшиш орқали 
молиялаштириш механизми ѐки кредит линиялари орқали молиялаштириш; 
– синдициялаштирилган кредитлар асосида молиялаштириш механизми; 
– инвестицияларни лойиҳавий молиялаштириш механизми; 
– венчурли молиялаштириш; 
– корпоратив молиялаштириш; 
– лизинг орқали молиялаштириш каби механизмлар мажмуи ҳисобига амалга оширилади. 
Инвестиция лойиҳаларини венчурли молиялаштириш–юқори риск ҳолатида молиялаштириш 
ҳисобланади. Венчурли молиялаштириш, асосан, замонавий техника, технология ва янги турдаги ишлаб 
чиқаришларга жойлаштирилади. Венчур операциялари (рискли операция)–капитал қўйилмалар шаклидаги пул 
операциялари ҳамда қимматли қоғозлар билан боғлиқ операциялар–илмий-тадқиқотлар, лойиҳа-
конструкторлик ишланмалари, кашфиѐтлар яратиш ва жорий қилиш, янги технологияларни жорий қилишни 
молиялаштириш билан боғлиқ бўлади. Бундай молиялаштириш, асосан, инновацион банклар ва венчур 
фирмалари (фондлари) томонидан амалга оширилади. [4] 
Шунингдек, инвестицияларни молиялаштиришнинг бозор механизмларига хос бўлган аралаш шаклдаги 
молиялаштириш, хўжалик субъектлари ва аҳолининг бўш маблағларини тўғридан-тўғри инвестиция обектига 
йўналтириш, буджетдан ташқари жамғармаларнинг маблағлари эвазига молиялаштириш кабиларни ҳам 
киритиш мумкин. 
Саноат корхонасини инвестицияларни стратегик бошқариш модели компаниянинг барқарор фаолиятига 
таъсир қилувчи асосий омилларни ҳисобга олиши ва инқироз шароитида фирманинг барқарор ривожланиш 
параметрларини баҳолаш ва прогноз қилиш имконини берадиган кўрсаткичлар ва мезон тизимига асосланиши 
керак. Корхонанинг барқарор ва мувозанатли ривожланиши кўп жиҳатдан инвестицияларни оптимал бошқариш 
билан белгиланади. Компания раҳбарияти корхонанинг аниқ узоқ муддатли мақсадларини белгилашга, капитал 
қўйилмаларнинг энг фойдали йўналишларини танлашга, муқобил инвестиция лойиҳаларини баҳолашга ва 
ниҳоят, мустаҳкам инвестиция стратегиясини ишлаб чиқишга қаратилган узоқ муддатли инвестиция сиѐсати 
орқали эришиши керак. 
Компаниянинг инвестиция фаолиятини стратегик бошқариш жараѐнини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш 
механизмини оптималлаштириш доирасида биз компаниянинг эгалари учун мақбул бўлган дивидендлари 
миқдорини камайтириш доирасидан фойдаланиш амалиѐтига ўтмоқдамиз. Бу уларга инвестиция сиѐсатини 
оптималлаштириш ва бир қатор муҳим вазифаларни ҳал қилиш имконини беради. Натижада қуйидаги 
вазифалар ҳосил бўлади: 
 Корхона лойиҳаларига инвестициялар оралиғининг чегараларини аниқлаш. 
 Инвестициялар сонини аниқ аниқлаш, молиявий ресурсларнинг максимал рентабеллигини таъминлаш. 
 Aсоссиз инвестиция харажатлари сонини камайтириш. 
Дивидендларнинг пасайиши компанияга суғурта захираларининг етарлича катта миқдорини яратишга 
имкон беради. 
Re = Ce – D 
(1) 
бу ерда Re - компаниянинг ўз молиявий захираларидан ҳосил бўлган суғурта пул захираси, Ce - бу 
капиталнинг қиймати, D - компания ўз акциядорларига тақдим этадиган дивидендлар миқдори. 
Инвестиция стратегияси фирмани ўз ва қарз маблағлари билан бир қаторда фойдаланишни ўз ичига 
олади. Халқаро компаниялар амалиѐти шуни кўрсатадики, корхоналар кўпинча қарз маблағларини жалб 
қилишга ҳаракат қилишган. Шундай қилиб, саноат корхоналари раҳбарияти ўзига хос тарзда корхонани мумкин 
бўлган маблағ етишмаслигидан суғурталашга ҳаракат қилдилар, ва кредит ташкилотлари, аксинча, ҳақиқатан 
ҳам корхонанинг асосий активлари билан таъминланадиган кредитларни беришга интилдилар. 
C
1
→ A
max 
(2) 
бу ерда C
1
- бу банк томонидан таклиф қилинган қарз маблағларининг чекланган миқдори, A
max
- 
корхонанинг банк кредитлари учун гаров сифатида тақдим этувчи кредитлари ҳажми 
Халқаро корхоналар фаолиятининг амалиѐти шуни кўрсатадики, қарз маблағлари захирасини 
шакллантириш аксарият ҳолларда корхонанинг кўпроқ харажат қилишларига олиб келади, шунинг учун 
корхона банкдан қарз олиш манбаларини камайтириш бўйича чоралар кўриши керак. 
R
1
→C
lim
(3) 
бу ерда R
1
- бу кредит муассасаси ссудалари асосида шаклланадиган молиявий активлар захирасининг 
қиймати, C
lim
- бу лойиҳа доирасида жалб қилинган инвестицияларнинг максимал миқдори.
Шундай қилиб, инвестиция фаолияти учун зарур бўлган компаниянинг рисксиз капитали (Sc) миқдори 
ыуйидагича аниқланади.
Sc = R
1
+ R
e
  
(4) 

---