Berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti ijtimoiy-iqtisodiyot fakulteti «moliya» kafedrasi

Hukumat  obligatsiyalari,  Markaziy  bank  tomonidan  qayta  hisobga 

olinadigan sarf-xarajatlar (o’tkazma veksellar), hukumat tomonidan kafolatlangan 

sanoat  obligatsiyalarini  amaliyotga  joriy  etish  -  bevosita  xalqaro  kafolatlarning 

instrumentlari kengayishiga va undan foydalanish samaradorligining oshishiga olib 

keladi. 

---

O’zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyatiga doir huquqiy hujjatlar tizimida 

xorijiy investitsiyalar masalasiga bevosita taalluqli bo’lgan qonunlar muhim o’rin 

tutadi. Xorijiy investorlarning samarali faoliyat ko’rsatishi kafolatlarini ta'minlash, 

xorijiy  moliyaviy  va  boshqa  resurslarni,  zamonaviy  chet  el  texnologiyasi  va 

boshqaruv  tajribasini  jalb  qilish  hamda  undan  oqilona    foydalanish  maqsadida, 

mamlakatning  iqtisodiy  rivojlanishiga,  shuningdek,  uning  jahon  tizimiga 

integratsiyalashuviga  ko’maklashish  uchun  1994  yil  5  mayda  O’zbekiston 

Respublikasining  «Xorijiy  investitsiyalar  va  xorijiy  investorlar  faoliyatining 

kafolatlari  to’g’risida»gi  Qonuni  qabul  qilindi.  Shuningdek,  O’zbekistondagi 

investitsion  takliflarni  tayyorlash  va  amalga  oshirishda  xorijiy  investorlar  va 

mahalliy  hamkorlarga  amaliy  yordam  ko’rsatish  uchun  O’zbekiston  Respublikasi 

Prezidentining  1995  yil  21  avgustdagi  Farmoni  bilan  nohukumat  tashkilot 

maqomiga  ega  bo’lgan  xorijiy  investitsiyalar  bo’yicha  Agentlik  tashkil  etildi. 

Vaqt  o’tishi  bilan  iqtisodiy  o’sishning  jadal  borishini  ta'minlash,  respublika 

iqtisodiyotiga  xorijiy  mamlaqatlaming  ilg’or  texnologiyalarini  jalb  qilish  va 

umuman  jahon  andozalariga  erishish  uchun  xorijiy  investitsiyalar  sohasidagi 

mavjud  qonunchilik  bazasini  qayta  ko’rib  chiqish  zarurati  ob'ektiv  ravishda 

paydo bo’ldi. 

Shu munosabat bilan 1998 yil 30 aprelda Oliy Majlis tomonidan yangi hujjat 

-  «Xorijiy  investitsiyalar  to’g’risida»  O’zbekiston  Respublikasi  Qonuni  va 

«Xorijiy  investorlar  huquqlarining  kafolatlari  va  ularni  himoya  qilish  chora-

tadbirlari to’g’risida» Qonun qabul qildi. 

Keyingi  yillarda  respublikaning  investitsiya  faoliyati  ortib  borayotganligini 

ham  aytib  o’tish  kerak.  Xorijiy  sarmoyani  keng  jalb  qilish  asosan  tarkibiy 

o’zgarishlarni yanada chuqurlashtirishga, iqtisodiy sohani mustahkam moddiy-

texnika  bazasini  yaratishga,  mamlakatning  makroiqtisodiy  barqarorligini  va 

iqtisodiy rivojlanishini ta'minlashga qaratilgan. 

Har  bir  moliya  yili  uchun  O’zbekiston  hukumati  tomonidan  respublikaning 

2000  yil  uchun  investitsiya  dasturi  ishlab  chiqiladi  va  tasdiqlanadi.  Unda 

hukumatning  kafolati  ostida  xorijiy  investitsiyalar  va  kreditlar  hisobiga 

---

investitsion  loyihalaming  aniq  mo’ljallangan  dasturi  alohida  ifodalab  beriladi. 

Masalan,  2000  moliya  yili  uchun  tuzilgan  investitsiya  dasturiga  2748,4  mln. 

AQSH  dollari  miqdoridagi  52  ta  loyiha  kiritilgan  bo’lib,  shundan  joriy  yil 

prognozlari bo’yicha 750,5 mln. AQSH dollari miqdorida sarmoya o`zlashtirilishi 

mo’ljallanadi. 

Shuni  ta'kidlash  kerakki,  mazkur  dastur  amalda  respublika  iqtisodiyotining 

deyarli barcha tarmoqlari va mintaqalarini qamrab oladi. Investorlar va kreditorlar 

sifatida  esa,  nufuzli  xalqaro  moliya  tashkilotlari,  eng  yirik  banklar  va 

korporatsiyalar  ish  olib  boradi.  Ular  orasida  Yaponiyaning  Hamkorlik  banki, 

Kommertsbank (Germaniya), Cheyz Manxetten bank (AQSH)  bor  bo’lib,  mazkur 

banklar  Shurtan  gazkimyo  majmui  qurilishiga  618,22  mln.  AQSH  dollari 

sarflaydi. 

Frantsiyaning  «Sosete  Jeneral»  banki  Fargona  «Azot»  birlashmasida  natriy 

xlorat  va  xlorat  magniyli  defoliant  ishlab  chiqarish  quvvatini  qayta  qurish 

loyihasiga 23,3 mln. AQSH dollari ajratmoqda. Ana shu mablag’larni o`zlashtirish 

qishloq  xo’jaligining  mazkur  kimyoviy  vositalar  turlariga  bo’lgan  ehtiyojlarini 

ma'lum darajada qondirish imkonini beradi. 

Ijtimoiy  sohalarga  ham  yirik  kapital  sarmoyalar  ishlatilmoqda.  Respublika 

shoshilinch tibbiy yordam ko’rsatish markazlarini ko`rish, rekonstruktsiya qilish 

va  zamonaviy  asbob-uskunalar  bilan  jixozlashga  Ispaniya  hukumati  bilan 

Germaniyaning  KVF  banki  37,81  mln.  AQSH  dollari  miqdorida  imtiyozli  kredit 

ajratmoqda. XTTB «O’zbekiston: toza suv, sanitariya va gigiena» dasturini amalga 

oshirish  uchun  joriy  yilda  11  mln.  AQSH  dollari  miqdorida  mablag’  ajratiladi. 

Umuman, loyiha bo’yicha jami 75 mln. AQSH dollari sarflash rejalashtirilgan. 

Koch guruhi (Turkiya), XMK va ETTB 59,5 mln. AQSH dollari miqdoridagi 

mablag’larni birlashtirib, Samarkanddagi «Sino» AJ bazasida maishiy sovutkichlar 

ishlab  chiqarish  bo’yicha  «Arsin»  qo’shma  korxonasini  tashkil  etishda  yordam 

ko’rsatilishi mo’ljallangan. 

Kichik  va  o’rta  biznesni  rivojlantirish  yuzasidan  un  millionlab  dollar 

miqdorida  kredit  hisoblari  ochilgan  bo’lib,  ularda  ETTB,  XMK,  Tashqi 

---

iqtisodiy faoliyat Milliy banki, vatanimizdagi tijorat banklari ishtirok etmoqda. 

Xorijiy investorlar bilan qo’shma korxonalar tashkil qilish mamlakatimizga: 

• yangi,  zamonaviy  texnika  va  texnologiyalarni  respublika  iqtisodiyotiga 

jalb  qilish,  ularni  ishlab  chiqarishga  joriy  qilish  esa,  necha  yillar  davomida 

sifatsiz,  xaridor  talabiga  javob  bera  olmaydigan  mahsulotlar  ishlab  chiqaruvchi 

eski texnikalardan tezrok kutilish imkonini beradi; 

• yangi  ish  joylari  tashkil  qilish  va  aholining  ishsiz  qismini  ish  bilan 

ta'minlash,  shu  bilan  birga,  xorijning  ilg’or  boshqaruv  tajribasini  joriy  qilish 

imkonini beradi va shu orqali mehnat unumdorligi oshiriladi; 

• jahon bozorida raqobatlasha oladigan sifatli  mahsulotlarni ishlab chiqarish 

va  ularni  eksport  qilish  evaziga  mamlakatga  qadri  baland  valyutalarning  ko’proq 

kirib kelishini ta'minlaydi. 

Yuqori  texnik  saviyadagi  tayyor  mahsulotlar  ulushi  oshirilishi  quyidagi 

jihatlarga bog’liq: 

•  xorijiy  mamlakatlardagi  korxonalar  bilan  O’zbekistondagi  eksport 

qiluvchi  korxonalar  o’rtasida  kooperatsiya  aloqalarining  shakllanishiga 

ko’maklashish; 

•  yuqori  texnologiya  va  ilm  talab  qiluvchi  mahsulotlar  ishlab  chiqarilishi 

soha va soha ichi tizimi yaxshilanishiga xizmat qiladi; 

•  eksportning  intellektual  mulk  ob'ektlari  litsenziyalarini  hamda  nou-xau 

shaklida  texnik-  tijorat    sirlarini    sotish,    injiniring  va  lizing    sohalarida 

xizmatlar  ko’rsatish  kabi  turlarini  rivojlantirish  yo’li  bilan  respublikamizda 

erishilgan  ilmiy-texnik  yutuqlari-ning  jahon  xo’jaligi  aylanmasiga  kirib  borishini 

tezlashtirish; 

•  ilmiy  ishlanmalarga,  xususan,  amaliy  fan  va  texnologiyalar  transferti 

sohasidagi  ilmiy  ishlanmalarga  bozor  yo’nalishini  beruvchi  shart-sharoit 

yaratuvchi  innovatsiyalarni  qo`llab  -  quvvatlashning  samarali  tizimini  ishlab 

chiqish; 

•  innovatsiya  jarayonini  davlat  tomonidan  va  tijorat  usulida  qo’llab-

quvvatlashning eng makbul uyg’unlashuvi asosiy yo’llarini belgilab olish hamda 

---

ilmiy-texnik  ishlanmalarni  tijorat  ahamiyatiga  molik  natijalar  darajasigacha 

yetkazish; 

•  o`zbek  olimlari  va  mutaxassislarining  chet  eldagi  yetakchi  institutlar, 

tashkilotlar va firmalar bilan hamkorligini kengaytirish va chuqurlashtirish; 

•  yuqori      darajali    marketing    tadqiqotlari    o’tkazish,      tijorat    va  

texnologiya    menejmenti  sohasidagi        yutuqlarni        o’rganish,        xorijiy   

bozorlarning   konyunkturasi,    sigimi    hamda raqobatchilarning narx  siyosati,  

kooperatsiya,    qo’shma  korxonalar  tashkil    etish  bo’yicha  hamkorlar  qidirish 

yuzasidan tahliliy ma'lumotlarni o’rganish. 

Xorijiy  investitsiyalarni  iqtisodiyotga  jalb  etish  strategiyasi  bulajak  chet 

ellik investorlarning manfaatlarini hamda milliy iqtisodiyotga zarar keltirmagan 

holda ularni qondirish imkoniyatlarini o’rganishga asoslanadi. 

Buning uchun bir tomondan, iqtisodiyotni tarkiban qayta qurishga qaratilgan 

bir  qator  aniq  loyihalarni  amalga  oshirish  zarur  bo’ladi  va  ikkinchi  tomondan, 

ichki  investitsiya  resurslari  cheklangan  bir  sharoitda  xorijiy  investitsiyalarning 

ahamiyati juda yuqori baholanadi. 

O’zbekiston  amalga  oshirayotgan  investitsiya  siyosatining  asosiy 

yo’nalishlari orasida quyidagilarni alohida ta'kidlab ko’rsatish mumkin: 

•  investitsiya  j  alb  qilish  uchun  xalqaro  me'yorlar  va  konventsiyalarga  mos 

keladigan,  sanoati  rivojlangan  mamlakatlar  investorlari  tomonidan  tan 

olinadigan huquqiy shart-sharoitlarni yaratishga intilish; 

•  respublikaga jahon darajasidagi texnologiyalarni yetkazib beradigan va 

iqtisodiyotning  zamonaviy  tuzilishini  vujudga  keltirishga  yordam  beradigan 

investorlar uchun ochiq eshiklar siyosatini izchillik bilan amalga oshirish; 

•  ishlab      chiqarish    bilan  bog’liq    loyihalarga    qaratilgan,    valyutada  

o’zini-uzi  qoplashni ta'minlaydigan investitsiya-larga ko’maklashish; 

•  mamlakatning  kredit  qobiliyatini,  O’zbekistonning  birinchi  darajali  qarz 

oluvchi mamlakat sifatidagi obro’-e'tiborini qo’llab-quvvatlash; 

•  mamlakatning 

ayrim 

mintaqalarida 

ijtimoiy 

va 

ekologiya 

muammolarini hal qilishga qaratilgan investitsiyalarga yordam berish. 

---

O’zbekiston  hukumati  investitsiya  jarayonini  takomillashtirishga  doimiy 

e'tibor  berib,  xorijiy  investorlarning  flkriga  sezgirlik  bilan  munosabat 

bildirmoqda  va  ochiqdan-ochik  hamkorlik  qilishga  intilmoqda.  Amerika  Savdo 

palatasi tomonidan tayyorlangan O’zbekiston Respublikasida investitsiya muhitini 

takomillashtirishga  doir  tavsiyalar  buning  tasdig’i  bula  oladi.  Tavsiyalarda 

respublikaga  investitsiyalar  jalb  etish  yo’lidagi  asosiy  to’siqlar  tahlil  qilib 

chiqilgan. 

Ushbu tavsiyalarni  muxokama  qilishda xorijiy  investitsiyalarni  jalb  etishga 

muayyan  darajada  aloqasi  bo’lgan  deyarli  barcha  tashkilotlar  qatnashdi.  Mana 

shunday ikki tomonlama uchrashuvlar xorijiy investorlarga nisbatan ochiq eshiklar 

siyosati izchil olib borilayotganligini yana bir bor tasdiqlaydi. 

1998  yilda  investitsiyalash  huquqiy  muhitini  yaratib  beradigan  bir  qator 

asosiy  qonun  hujjatlari  qabul  qilindi.  Ular  orasida:  «Investitsiya  faoliyati 

to’g’risida»gi, «Chet el investitsiyalari to’g’risida»gi va «Chet ellik investorlar 

huquqlarining  kafolatlari  va  ularni  himoya  qilish  choralari  to’g’risida»gi 

qonunlar  mayjudligi  mamlakatimiz  investitsiyalari  borasidagi  «huquqiy 

bushlikni» to’ldirdi. 

Investitsiya  jarayonini  ta'minlaydigan  institutsion  infratuzilma  yanada 

rivojlandi. Xususan, xorijiy investitsiyalar ishtirokidagi loyihalarni amalga oshirish 

mexanizmini  takomillashtirish  maqsadida  1998  yil  boshlarida  respublika  Vazirlar 

Mahkamasi  xuzurida  Investitsiya  dasturlari  bulimi  tashkil  etildi.  Ushbu  bulim 

davlat investitsiya siyosatini amalga oshiruvchi to’la huquqli  idora  bo’lib,  uning 

zimmasiga  xorijiy  investitsiyalar  ishtirokidagi  loyihalarning  amalga  oshirilishi 

ustidan davlat monitoringini tashkil etish vazifasi yuklatilgan. 1998 yil sentyabrda 

O’zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  xuzurida  islox  qilish  va  investitsiyalar 

bo’yicha Idoralararo muvofiqlashtiruvchi Kengash ham tuzildi. 

Fond 

bozori 

boshqaruvining 

qonunchilik 

bazasi 

jadal 

rivojlanib 

borayotganligi  qayd  etilmoqda.  Bu  xol  tasodifly  emas.  Chunki,  davlat  kichik 

xususiylashtirishni muvaffakiyatli  amalga oshirib, bevosita navbatdagi bosqichga 

- bir qator yirik va asosiy korxonalarni xususiylashtirishga kirishdi. Bu jarayonda 

---

xorijiy  investorlarga  kattagina  o’rin  beriladi.  O’zbekiston  fond  bozorining 

xalqaro sarmoya  bozoriga qo’shilishiga qaratilgan  bosqichma-bosqich harakatlar 

rejasi tasdiqlandi. 

Investitsiyalash  shart-sharoitlarini  takomillashtirish  sohasida  bundan  buyon 

kuriladigan  chora-tadbirlar  xususidagi  hukumat  rejalari  bilan  O’zbekiston 

Respublikasi  Prezidentining  Oliy  Majlis  XIV  sessiyasidagi  ma'ruzasida  va  1999 

yil  birinchi  yarmida  O’zbekiston  iqtisodiyotini  islox  qilish  yakunlariga 

bag’ishlangan  Vazirlar  Mahkamasi  yig’ilishidagi  ma'ruzasida  tanishib  chiqish 

mumkin.  Bu  hujjatlarda  tashqi  iqtisodiy  faoliyatni  tashkil  etish  tizimini  qayta 

ko’rib chiqish hamda tizimni va milliy valyuta bozorini erkinlashtirish, shuningdek, 

davlat  investitsiya  dasturini  amalga  oshirish  mexanizmini  takomillashtirish 

zarurligi ko’rsatib o’tildi. 

Investitsiya  muhitini  yanada  yaxshilash  shartlaridan  biri  bank  tizimini 

takomillashtirish,  moliya  bozorida  raqobatni  vujudga  keltirish,  naqd  puldagi  va 

naqd  bo’lmagan  puldagi  operatsiyalarni  amalga  oshirishni  yaxshilash, 

shuningdek,  xorijiy  investorlarni  axborot  bilan  ta'minlashni  yaxshilashdan 

iboratdir. 

Investitsiyalami  mamlakatga jalb qilishda huquqiy asoslarga taalluqli hozirgi 

vazifa  -  bu,  hukumatning  xorijiy  investitsiyalar  bo’yicha  uzoq  muddatli 

barqaror  pozitsiyalarini  shakllantirish  va  uni  potentsial  xorijiy  investorlarga 

yetkazishdan iboratdir.