Berdaq nomidagi Qoraqolpoq davlat universiteti

Berdaq nomidagi Qoraqolpoq davlat universiteti
Filalogiya va tillarni o’qitish o’zbek tili ta’lim yo’nalishi
106 gurh talabasi Ahmedova Mahliyoning
“Hozirgi o’zbek adabiy tili” fanidan
Tayyorlagan taqdimoti
Mavzu: Fonetika va fonologiya. Fonema va tovushning dialektik munosabati

Reja

• Fonetikaning obyekti
• Fonetikaning maqsadi va vazifalari
• Fonetik birliklarning turlari
• Tanituvchi vazifa
• Fonetikaning turlari
• Fonemaning farqlovchi belgilar
• Tovush va fonema

Fonetikaning obyekti

• Fonetikaning obyekti — tilning tovush tomoni, fonetik qurilishidir.
• Tilning tovush tomoni nutq tovushlari, bo'g'in, urg'u, ohang (intonatsiya,
• melodika) kabi birliklarni o'z ichiga oladi.

Fonetikaning maqsadi va vazifalari

• Fonetikaning maqsadi - fonetik birliklarning fizik-akustik, anatomik_x0002_fiziologik va lingvistik-funksional asoslarini o'rganish, ularning til mexanizimidagi rolini aniqlashdan iborat. Bunday maqsad uning quyidagi vazifalarini belgilaydi: a) tovush, urg'u. melodika kabi birliklarning yuzaga kelish qonunivatlarini o'rganish; b) talabalarni yuqoridagi qonuniyatlar va shu qonuniyatlarga oid ilmiy-nazariy fikrlar bilan tanishtirish; d) adabiy tilning fonetik-fonologik tizimiga oid munozarali masalalami aniqlash, ularga munosabat bildirish; e)Talabalarda fonetik tahlil ko'nikmalarini
• shakllantirish; 0 talabalarga shu sohada ishlagan fonetist-fonologlar haqida qisqacha ma'lumot berish.

Fonetik birliklarning turlari

• Har qanday tilning fonetik birliklari dastlab ikki guruhga - segment va supersegment birliklarga bo'linadi: a) segment birliklarga nutq tovushlari va bo'g'in kiradi. Bunday birliklar so'z yoki morfemalar tarkibida birinketin keladi, yotiq (gorizontal) yo'nalishda bir-biriga ulanib, zanjirsimon tarzda joylashadi. Masalan: kitob sokzidagi 5 ta tovush (k, i, t, o, b) va ikkita bokgkin (ki-tob) segment birliklar, demak, shu sokz tarkibidagi qismlar sanaladi; b) supersegment birliklarga urgku, ohang, melodika, pauzalar kiradi. Bunday birliklar sokzga, frazaga, gapga yoki nutqqa yaxlit aloqador boklib, ularni sokz, gap yoki nutqdan ajratilgan holda tasawur qilib boklmaydi. Shuning uchun ularni ustama hodisa (M. Mirtojiyev) deb nomlash hollari ham uchraydi.