Berdieva G. Qaraqalpaq tilinde feyildin` funktsional` formalari’

jayg`an a`n`key wo`sekparaz. (H.Wo`.) 
b) -Qan/-ken, -g`an/-gen formali’ kelbetlik feyiller ga`ptin` iyesinin` is-
ha`reketin, ha`reketlik belgisin bilirdip kelip, bayanlawi’sh ag`za xi’zmetinde
keledi. Mi’sali’: 
1.Qi’zi’l ju`zli jigittin` qi’zarg`ani’ – wo`lgeni (ne qi’lg`ani’?). (naqi’l) Bul 
naqi’lda wo`lgeni kelbetlik feyili ga`ptin` bayanlawi’shi’ xi’zmetin atqari’p kelgen. 
2. Wol keshe kelgen (ne qi’lg`an?). 
-Qan/-ken, -g`an/-gen formali’ kelbetlik feyiller ga`ptin` yekinshi da`rejeleri 
ag`zalari’nan ani’qlawi’sh, toli’qlawi’sh, pi’si’qlawi’shti’n` xi’zmetlerin atqari’p 
keledi. 
a) Ga`ptegi iyenin`, ob`ekttin`, atawi’sh so`zler arqali’ bildirilgen 
bayanlawi’shti’n` belgisin bildirip ani’qlawi’sh boli’p keledi. Mi’sali’: 1. 
Qoli’na kitap uslag`an bala kiyati’r. 

---

34 
2. Sol tami’rsi’z so`zdi de joqqa shi’g`ari’w ushi’n dembe-dem qara 
puxarag`a ko`rinis bermek, wolar menen bir yet pisirim mulaqatta bolmaq, 
wolardi’n` xawli’qlalari’ni’n` wo`kpesi awzi’na taqalg`an shaqlarda ta`selle 
bermek te buni’n` qolg`a qarag`an qara jumi’si’nan. (H.Wo`.) 
3. Yele i’rban`lag`an dushpanni’n` qarasi’ ko`rinbey ati’ri’p, wo`zli-wo`zi 
basqi’ tapqan i’qpalardi’n`, g`awal ga`pi arqag`a ayazday batpaqta. (H.Wo`.)
4. Jayshi’li’qta kesel-sawg`a ko`z toqtati’p qarar yedi, ha`zir jaw menen 
dusma-dus kelgende, yesalan` bolsa da, yeki ayaqqa mingen tiri massaget 
qa`dirli. (H.Wo`.) 
Berilgen ga`plerde qoli’na kitap uslag`an (bala), qolg`a qarag`an (jumi’s), 
i’rban`lag`an (dushpan), yeki ayaqqa mingen (massaget) qanday? qaysi’? 
sorawlari’na juwap berip, baslawi’shqa, toli’qlawi’shqa, atawi’sh bayanlawi’shqa 
qatnasli’ ani’qlawi’sh xi’zmetinde kelgen. Bul ani’qlawi’shlar quri’li’si’ jag`i’nan 
ha`r qi’yli’ boli’p, wolar dara, qospa ha`m ken`eytilgen ani’qlawi’shlardan ibarat. 
b) -Qan/-ken, -g`an/-gen formali’ kelbetlik feyiller ha`r qi’yli’ seplik 
formalari’ menen ha`m de ko`mekshi so`zlerden tirkewishli kelip toli’qlawi’sh 
xi’zmetin atqari’p keledi. Mi’sali’:
1.Tumaris bir puxarasi’ni’n` awi’ri’n jen`illetkenine ma`s. (H.Wo`.) 
2.Arbasi’ jolda woti’n boli’p, qi’yrap qalg`an du`n`yaparaz Sha`men menen 
woni’n` ko`pshiklesi Ilbi’r da tap patsha abi’si’nni’n` wo`zi yel aralap shi’qqanda