Berkinov b. B., Yakubov I. O., Sunnatov m. N. Institutsional iqtisodiyot

1-misol. 
Ikki 
mamlakat 
iqtisodiyoti 
quyidagi 
makroiqtisodiy 
ko’rsatkichlarda yoritilgan: 
Ko’rsatkichlar
A mamlakat 
B mamlakat 
2012 y. Real YaIM 
2600 mlrd.pul birligi 
2400 mlrd.pul birligi 
2013 y. Nominal YaIM 
2800 mrd.pul birligi 
2250 mlrd.pul birligi 
2013 y. YaIM deflatori 
1,3 
0,9 
Har qaysi mamlakat uchun iqtisodiy o’sish va iqtisodiy davr bosqichini 
aniqlang. 
Javob: Iqtisodiy o’sish sur’ati: 
ЯИМ
Реал
йил
2012
ЯИМ
Реал
йил
2012
-
ЯИМ
Реал
йил
2013
A mamlakat uchun: Nominal YaIM 
Deflyator=2800:1,3=2154 mlrd; 
B mamlakat uchun real YaIM=2250:0,9=2500 mlrd. 
A mamkat uchun iqtisodiy usish sur’ati: 
2154-2600/2600=0,17 
B mamlakat uchun iqtisodiy usish sur’ati: 
2500-2400/2400=0,041. 
Binobarin, A mamlakatda real ishlab chiqarish hajmi 17%ga kamayadi, bu 
iqtisodiy tushish davriga mos keladi; B mamlakatda 2013 yilda real ishlab chiqarish 
hajmi 4,1% ga o’sdi, bu iqtisodiy o’sish davriga mos keladi. 
2–misol. Quyida sanab o’tilgan tuzilmalardan qaysilarini tashkilot 
sifatida tasniflash mumkinligini ko’rsating: 
a) talabalar guruhi; 
b) oliy o’quv yurti; 
v) yo’l harakati qoidalari; 
g) oila; 
d) Markaziy bank; 
e) marketing kompaniyasi; 

---

132 
Javob: b), g), d), va ye), ta’rifiga ko’ra, tashkilotlar – bu ularda hukmini 
o’tkazish munosabatlari elementi ishtirok etadigan va insonlarning cheklangan 
doirasi ichidagi o’zaro hamkorlikni tartibga soluvchi tuzilmalardir. Talabalar 
guruhida, o’zaro hamkorliklarning lokal xususiyatiga qaramasdan, hukmini 
o’tkazish munosabatlari mavjud emas. Yo’l harakati qoidalari esa, agar ular 
bajarilmasa, ancha qattiq normalar va me’yorlarni qo’llaydi. 
3–misol. “Gulzor” shahrida yangi oliy o’quv yurti paydo bo’ldi. Mintaqaviy 
mehnat bozorining OO’Yu tayyorlashni nazarda tutayotgan kadrlarga bo’lgan 
yuqori darajadagi ehtiyojini, shuningdek, mintaqaviy hokimiyatlarning va qator 
xalqaro tashkilotlarning qo’llab-quvvatlashini hisobga olgan holda, unga qabul va 
mutaxassisliklar nomenklaturasi har yili ortib boradi. Siz yangi OO’Yuda 
talabalarning asosiy qismi bepul o’qishini hisobga olib, uning rektoriga qanaqa 
tashkiliy tuzilmani taklif qilgan bo’lardingiz? 
a) keng erkinlikka ega bo’lgan, shu jumladan moliyaviy masalalarda mustaqil 
bo’lgan fakultetlarga bo’linish; 
b) moliyaviy mustaqillikka ega bo’lmagan fakultetlarga bo’linish; 
v) fakultetlarni tashkil etmagan holda: barcha muhim joriy va istiqbolli 
masalalarni rektorat hal etadi; 
g) turli darajadagi erkinliklarga ega bo’lgan fakultetlarga bo’linish. 
Javob: b), o’qituvchilar va talabalar sonining jadal ortishi bevosita nazoratni 
samarasiz qiladi (v) variant). Xolding tuzilmasining tashkil etilishi (a) variant) 
fakultetlarning moliyaviy manfaatlari bilan bog’liq nizolarni keltirib chiqarishi 
mumkin, tijorat ta’lim muassasasida bunga yo’l qo’ymagan ma’qul. Fakultetlar 
o’rtasidagi nizo ularning maqomi har xil qilib belgilanganda ham kelib chiqadi (g) 
variant). Shuning uchun multidivizional tuzilma varianti optimal ko’rinmoqda.