Bilimlendiriw ministirligi

O’ZBEKSTAN RESPUBLIKASI JOQARI HA’M ORTA ARNAWLI
BILIMLENDIRIW MINISTIRLIGI
BERDAQ ATINDG'I QARAQALPAQ MA'MLEKETLIK UNIVERSITETI
ARXITEKTURA FAKULTETI
QALA QURILISI HA’M XOJALIG’I
KAFEDRASI


Qala qurilisi ham joybarlaw tiykarlari pa’ninen kurs joybarin orinlaw ushin
TUSINDIRME XAT

Orinladi: Paxratdinov Dawranbek

Qabilladi: Turgaev Jambil
Qabilladi: Allamuratov allambergen


NÓKIS-2023
Mazmuni

1.	Kirisiw
2.	Kurs jumisiniń waziypasi
3	Kurs joybari qurami
4	Kurs jumisinin’ orinlaniw ta’rtibi
5	Imarat planin’ joybarlaw

KIRISIW
Ózbekstan Respublikası ǵáressizlikke eriskennen soń basqa tarawlarda bolǵanı siyaqlı Qala qurilisi ham joybarlaw tarawındada boldı. Ǵáressizlikke eriskennen keyin tarixta birinshi mártebe 1995-jılda “Arxitektura hám qala qurılısı” boyınsha Ózbekstan Respublikasınıń Nızamı qabıllandı. Sol nızamdı ámelge asırıw hám orınlaw protsessinde kóp tarawlıq imkaniyatlar payda boldı hám sol tiykarında tarixtı, mádeniy baylıqlardı, ıqlımdı, sesmeyka hám ulıwma aymaǵımızǵa tán bolǵan jaǵdaylardı itibarǵa alǵan halda 148 milliy – mámleketlik “Qurilish meyorlari va qoidalari” (QMQ) islep shıǵıldı. Sonı aytıp ótiw kerek, ǵáressizliktiń birinshi jıllarınan baslap hám aqırǵı eki-úsh jıl dawamında qala qurılıs tarawına itibar kúsheyip ketpekte.
Qala qurılıs tarawına tiyisli Ózbekstan Respublikasınıń birinshi Prezidenti
I. A. Karimovtıń “Ózbekstan Respublikasında arxitektura hám qala qurılısın jánede rawajlandırıw is-ilájları tuwrısında”ǵı pármanı (2000-jıl 26-apreldegi 2595-sanlı), Ministrler keńesiniń «Arxitektura hám qurılıs tarawındaǵı jumıslardı shólkemlestiriw hám qadaǵalawdı rawajlandırıw is-ilájları tuwrısında» (2000-jıl 27-apreldegi 165-sanlı), «Qalalar, rayon orayları hám qala tipindegi posyolkalardıń bas jobaların islep shıǵıw hám olardı qurılıs tártibi tuwrısındaǵı nızam menen tastiqlaw haqqında» (2000-jıl 14-avgustdaǵı 320-sanlı), «Arxitektura hám qala qurılıs tarawındaǵı nızam hújjetlerdiń juwapkershiligin asırıw is-ilájları tuwrısında»ǵı qararları (2000-jıl 23-avgusttegi 329-sanlı) pikrimiz dálili bolıp esaplanadı.
Ǵárezsizligimizdiń jemisleri bolǵan ózligimizdi ańlaw, ázeliy qádiriyatlarımızdı tiklew, mánáwiyatımız tiykarların túsinip jetiw processlerinde ullı babalarımız, ulamalar, sarkardalarımızdıń teberik atlarınıń tikleniwi, olarǵa arnap ornatılǵan estelikler, ziyaratlaw kompleksleri, maydanlar hám basqa da qurılıs jumısları úlken áhmiyetke iye bolıp – belgili bir dárejede kórgizbeli qollanba rolin orınladı hám orınlap kelmekte. «Arxitektura» - páni imarat hám inshaatlardıń, arxitekturalıq qurılıs joybarınıń tiykarları, konstruktiv bólimleri, elementleri, arxitektura kompoziciyaların tańlaw hám qabıllaw, arxitekturalıq joybarlardıń fizika-texnikalıq tiykarları, qala qurılısı, turaq jay, jámiyetlik hám óndiris imaratları komplekslerin kólemli jobalastırıw, kompoziciya hám konstruktiv sheshimlerin, imarat hám inshaatlardı saqlaw hám olardan paydalanıw, arxitektura esteliklerin qayta islew, bina hám imarat elementleriniń maketlerin islewden ibarat. Arxitektura páninde jámiyettiń materiallıq hám ruwxıy mútájliklerin qandırıw ushın adamlar tárepinen qurılǵan barlıq qurılmalar inshaatlar delinedi.Adamlardıń qálegen bir jumıs xızmeti ushın arnalǵan hám maslastırılǵan, ishki keńislikke, boslıqqa iye bolǵan jerdiń ústińgi bólimi imarat dep ataladı.Puxaralıq imaratlarǵa adamlardıń kúndelikli jeke hám jámáátshilik mútájliklerine arnalǵan imaratlar kiredi. Bular turaq jay imaratları (jasaw ushın qurılǵan úyler hám t.b.). Imaratlardıń ishki ortalıǵın ayrıqsha bólmelerge ajıratıwǵa boladı: asxana, uyqılaw bólmesi, sanitar bólmeleri, koridorlar h.t.b.Hár qanday imarattı joybarlap qurǵanımızda tómendegi tiykarǵı talaplarǵa juwap beriwi kerek:
-wazıypası boyınsha imarat qaysı processke, maqsetke arnalǵan bolsa, usı process talabına tolıq juwap beriwi tiyis. Mısalı: jasaw ushın qolaylı, dem alıwǵa arnalǵan, miynet islewge qolaylı h.t.b.
-texnikalıq tárepten, imart adamlardı sırtqı tásirlerden: tómen yamasa joqarı temperatura, jawın-shashın, samallardan tolıq qorǵawı, bekkem hám turaqlı bolıwı, uzaq jıl dawamında saqlanıwı kerek;
-imarat kórinisindegi arxitekturalıq hám kórkemlik talaplarına sáykes halda tańlanıwı, onıń sırtqı (ekstrer) hám ishki (interer) kórinisi sulıw, qolaylı, dógerek-átirap penen uyǵınlasqan bolıwı kerek;
-ekonomikalıq jaqtan qolaylıǵı, imarat hám inshaatlar qurılısında miynet jumsalıwın kemeytiw, qurılıs materialları hám waqıttı tejew názerde tutılǵan;