Bioelektrogenez. Elektro’tkazuvchanlik ionlarning muvozanat potensiali, membrananing stasiolar

Fazoviy dissipativ strukturalar.
Agarda gorizontan holatdagi suyuqlik qatlami tagidan kuchli darajada
qizdirilsa, suyuqlikning pastki yuzasi bilan ustki yuzasi o’rtasidagi harorat farqi
paydo bo’ladi. Haroratlararo farq kritik haroratdan oshganda, suyuqlikda
konveksiya sodir bo’nad: sovuq suyuqlik pastga, issig’i esa yuqoriga ko’tariladi.
qarama- qarshi yo’lanishdagi ikki oqim o’znigidan tartibnanib, natijada to’g’ri olti
burchakli yacheykalardan iborat sistema paydo bo’ladi. Har bir yacheykaning
chetlaridan oqim pastga, o’rtasidan esa yuqoriga ko’tarinadi. Kritik oldi rejimdan
kritik orti rejimiga o’tish munosabati bilan sistemaning simmetriyasi buziadi va
bunday hol termodinamik faza o’tishiga o’xshaydi. Shuning uchun
muvozanatlanmagan sistemalardagi bunday o’tishlar kinetik-fazo o’tishlar, deb
ataladi. qayd qilib o’tinganidek, dissipativ strukturalar faqat kuchli
muvozanatnanmagan, ko’p zarrachani sistemalarda yuzaga kelib, ularning holati
makroskopik kattaliklarga oid nochiziq tengnamalar vositasida tasvirlanadi.
Suyuqlikda Berlar yacheykalarining paydo bo’lishini tasvirnash uchun
gidrodinamikaning nochiziq tengnamalari ishlatinadi. Bunda taniqli matematik
A.M. Nyapunov tomonidan tavsiya etingan diffirensian tengnamalar yechimining
beqarornik kriteriysi jalb etiladi.
Zamoniy va fazo-zamoniy dissipativ strukturalar.
Benousov - Jabotinskiy reaksiyasi.
Vaqtda (zamonda) tartiblangan dissipativ strukturalarning paydo bo’lishiga
olib keladigan, o’zligidan tashkilanish jarayoni ba’zi bir nochiziq kimyoviy
reaksiyalarda yuz berib, reaksiya mahsulotlarining hosil bo’lish tezligi reaksiyaga
kirishuvchi birikmalar konsentrasiyasiga kvadratni bog’liq bo’ladi. 1951 yil
B.P.Benousov limon kisnotasining kaliy bromat (KBr03) va seriy sunfat
Ce(SO4)2 aralashmasida amalga oshadigan gomogen davriy kimyoviy oksidlanish
reaksiyasini kashf etdi. Reaksiya davomida eritma rangining qizildan ko’k
rangga (Ce3+  Ce4+) va aksincha davriy o’zgarishi bilan namoyon bo’ladigan
zamoniy struktura paydo bo’ladi. Rang o’zgarishi (anmashinishi) taxminan 4 min.
davr bilan tebranib, u reagentlar tamom bo’lmaguncha, ya’ni sistemada termodinamik muvozanat qaror topmaguncha davom etadi.
Umuman, dissipativ strukturalar bu zamonda yoki fazoda yoki ham zamon
ham fazoda tashkillangan holatlar bo’lib, ular termodinamik muvozanatga faqat
sakrashlar orqali qaytadigan sistemalar sifatida ta’riflanadi. Bu xil fazo o’tishlar
natijasida materiyaning o’zligidan tashkillanish jarayoni, xayotning paydo bo’lishi
va hayotiy fermalar evolyusiyasiga bevosita daxldordir. Sinergetika mavqyeidan
tasodif zaruriyatga faqat qo’shimchagina emas, zaruriyat ham tasodifga qo’shimchadir. Sistemaning bifurkasiya nuqtasidan o’tib (ya’ni yo’lanish "tanlab" olinib),
navbatdagi bifurkasiyagacha bo’lgan evolyusiya yo’lanishi, fnuktuasiyalarning
tasodiflarning yo’lanishi, korrelyasiyalanishining yakuni hamda bir- birini
kuchaytirish natijasi ma’nosida, I.Prigojin, I.Stengers:- " Kuchli
muvozanatlanmagannik sharoitida o’zligidan tashkillanish jarayoni, tasodif bilan
zaruriyat, hamda fnuktuasiya bilan deterministik qonunlari aro yuzaga keladigan
nozik ta’sirnanilarga mos keladi. Bifurkasiya yaqinida fnuktuasiyalar yoki tasodif
elementlar asosiy rol o’ynasa, bifurkasiyalar oralig’ida deterministik tomonlar
ustunlikka ega bo’ladi". Keyin esa: " Bir jinsnllik beqarornigi- tashkillanish
yaratuvchisidir" deb ta’kidlaydi