Biofizika kitob yangisi 2013. doc
Download 2.18 Mb. Pdf ko'rish
|
BIOFIZIKA (1)
|
x
I I δ − = l 0 eksponensial qonun bilan yuz beradi. Bu yerda 0 I - tushayotgan to’liq intensivligi X I − - masofadagi intensivlik, − δ so’nish koeffisenti. So’nish koeffisiyenti bir jinsli muhit uchun quyidagiga teng. 2 2 3 16 ρλ η π δ V = (2.5) Bunda λ -tovush to’lqin uzunligi, − V moddada tovush tezligi, − η yopishqoqlik koeffisenti, − ρ modda zichligi. Yuqoridagi formuladan PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com 46 ko’rinadiki so’nish koeffisiyenti to’lqin uzunligi oshishi bilan kamayadi. Shu sababli tovushni uzoq masofaga tarqatish uchun past chastotali manbalardan foydalanish zarur. Kuchli so’nish bir jinsli bo’lmagan va g’ovvak jismlarda yuz beradi. Yumshoq to’qimalarda ham tovush tez so’nadi. (porolon). Shu sababli hozirgi vaqtda tovushni yomon o’tkazadigan materiallardan qurilishda keng qo’llanilmoqda. Quyidagi jadvalda ba’zi materiallar uchun so’nish koeffisiyenti keltirilgan. 2.1-jadval Modda So’nish koeffisiyenti, m -1 Suv 0,01 Qon plazmasi 2,0 Qon 2,5 Yog’ to’qimasi 4,5 Miya 14 Muskul 16 Jigar 15 Teri 40 Suyak 71 Kichik to’lqin uzunlikka ega bo’lgan ultratovush havoda kuchli yutiladi, lekin suvda kam yutiladi. Katta yopishqoqlikka ega suyuqliklarda ham ultratovush yutilishi oshadi. Biologik to’qimalarda ham ultratovush intensivligi kuchli so’nadi, chunki bu holda strukturani bog’lovchi tolalarda ultratovush ko’p martalab qaytadi. Faraz qilaylik, tovush nuqtaviy manba tomonidan hosil qilinayotgan bo’lsin. Uning quvvati N ga teng. Ushbu manbani xayolan R – radiusli sfera bilan o’raymiz. Agarda yutilishni e’tiborga olmasak R – sfera orqali o’tadigan energiya miqdori RI πδ 4 ga teng bo’ladi. Bunda − I sferaning birlik yuzidan o’tuvchi intensivlik. U holda 2 4 R N I π = (2.6) Demak, sferik tovush intensivligi manbagacha bo’lgan masofa kvadratiga teskari proporsional ravishda kamayadi. Shunday qilib, tovushning so’nishi uchta sababga ko’ra yuz beradi, ya’ni yutilish moddaning birlashmasligi tufayli sochilishi va masofaga qarab to’lqin sirtining kengayishi tufaylidir. Oxirgi sababni kamaytirish uchun tovushni yassi yuzadan tarqatishga erishish kerak. Bunday sharoit quvurlarda yuzaga keltiriladi. Tajribalarning ko’rsatishicha to’lqin nurlagich va qabul qilgich tinch holatda yoki bir yo’nalishda bir xil tezlikda harakatlangandagina ularning chastotalari bir xilda bo’ladi, qolgan har qanday holatda 0 ν ν ≠ bo’ladi. Bu hodisaga Dopler effekti deyiladi. Agarda manba kuzatuvchiga nisbatan harakatlansa u holda kuzatuvchi tomonidan qabul qilinadigan chastota PDF created with pdfFactory Pro trial version www.pdffactory.com 47 c ϑ ν ν ± = 1 0 (2.7) formula orqali aniqlanadi. Agarda kuzatuvchi manbaga nisbatan xarakatlansa, u holda kuzatuvchi qabul qiluvchi chastota ) 1 ( 0 c u ± = ν ν (2.8) Formula orqali aniqlanadi. Bunda i – kuzatuvchining manbaga nisbatan tezligi, s – tovush tezligi. Agar to’lqin to’siqdan ϕ - burchak ostida qaytsa u holda qaytgan to’lqin chastotasi ϕ ϕ ν ν ν ν cos 1 cos 2 0 0 c V c V A − = − = (2.9) formula bilan aniqlanadi. A ν - Dopler chastotasi deyiladi. Agarda tovush tezligi manba tezligidan ancha yuqori bo’lsa, ya’ni S>>V u holda dopler chastotasi ϕ ν ν cos 2 0 c V Д = (2.10) yoki kuzatuvchi tamonidan qayd qilinadigan chastota quyidagicha aniqlanadi. A ν ν ν ± = 0 (2.11) Shu formula yordamida hayvon tanasidagi aorta devoridan qaytgan to’lqin uchun dopler chastotasini aniqlash mumkin. Yumshoq to’qimada ultratovush tezligi 1500m/s uning chastotasi 5MGs. Aorta devorida puls to’lqini tezligi 1m/s. To’lqin normal holda tushmoqda, ya’ni 1 cos = ϕ u holda кГц A 2 , 6 10 5 , 1 1 10 5 2 3 6 = ⋅ ⋅ ⋅ = ν Demak yurakni nurlantiruvchi Dopler chastotasi eshitish sohasiga mos kelar ekan. Download 2.18 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|