Biokimyo fani va uning vazifasi bilan tanishtirish. Moddalar almashinuviga kirish. Metabolizm to‘g‘risida tushuncha. Ovqatlanish biokimyosi. Modda almashinuvi va uning asosiy bosqichlari

Metabolizm to‘g‘risida tushuncha va metabolik yo‘llar 
 
Metabolizm – bu yuqori integrallashgan, maqsadli yo‘naltirilgan jarayon 
bo‘lib, bunda multiferment tizimlar ishtirokida muhit va hujayra o‘rtasida modda 
va energiya almashinuvi ta’minlanadi. Metabolizm hisobiga hujayrada quyidagi 
jarayonlar kechadi: 
1. Tashqi muhitdan energiyani olish. Bu organik moddalarning kimyoviy 
energiyasi, yoki quyosh energiyasi shaklida bo‘lishi mumkin.
2. Ekzogen moddalarning hujayra organellalarida parchalanishi va hujayra 
makromolekulyar kompanentlari o‘tmishdoshiga aylanishi. 
3. Makromolekulalar sintezi va parchalanishi. 
Metabolik reaksiyalarning ketma-ket kechishi, ayniqsa, markaziy metabolik 
yo‘llar, barcha tirik organizmlarda bir xildir. Bularga Krebs sikli, glikoliz, oqsil, 
yog‘lar, karbon suvlar biosintezi va boshqalar kiradi. Bu bilan birga har bir turdagi 
tirik organizm o‘zining spetsifik metabolik yo‘llariga egadir. Masalan: odam, 
qushlar, reptiliyalarda purin asoslari siydik kislotasigacha parchalanadi, 
boshqalarda – siydikchil va glioksalat yoki allantoin hosil bo‘ladi. 
Tirik organizm tashqi muhit ta’sirida va qanday ozuqa mahsulotlari 
ishlatilishiga qarab metabolizm yo‘nalishlari ma’lum darajada o‘zgarishi mumkin. 
Masalan: anaerob sharoitda glikoliz jarayonlari ustun turadi, aerob sharoitda esa – 
Krebs sikli va oksidlanish-fosforillanish jarayonlari ustunlik qiladi. 
Metabolik yo‘llarning bir necha xili tafovut qilinadi: 1 
. Markaziy metabolik yo‘llar – bir necha yuz gramm oqsillar, karbon suvlar, 
yog‘lar parchalanishi natijasida CO2, H2O va energiya hosil bo‘ladi.

---

2. Ikkilamchi metabolik yo‘llar – bu spetsifik moddalarning hujayrada hosil 
bo‘lishi. Masalan, gormonlar, toksinlar, kofermentlar va boshqalar. Ularning 
miqdori mg larda o‘lchanadi.
3. Siklik metabolik yo‘llar. Ular mikroorganizmlarga xos bo‘lib, hujayra 
yonilg‘isi sifatida oksalat ishlatishadi.
Hozirgi vaqtda 2000 dan ortik fermentlar hujayra metabolizmida ishtirok 
etishi aniqlangan. Ularning bir qismi asosiy, boshqalari ikkilamchi metabolik 
hodisalarda ishtirok etadi. Ammo ularning barchasi bir-biri bilan uzviy bog‘liqdir. 
Ularning sxematik ko‘rinishi metabolik kartani tashkil qiladi.