Biokimyo pmd

Fermentlar faolligining boshqarilishi
Metabolizmni tashkil etuvchi kimyoviy reaksiyalarning tezligi muhit
sharoiti va fiziologik holatga bog‘liq ravishda o‘zgaradi (boshqariladi).
Metabolizmni boshqarishning asosiy mexanizmlaridan bo‘lib ferment
faolligini boshqarish hisoblanadi. Boshqarilishning 3 bosqichi mavjud:
1. Hujayra ichi boshqarilishi (substratlar, metabolitlar, aktivatorlar,
ingibitorlar, pH, harorat, allosterik fermentlar). Bunday boshqarilish
avtomatik kechadi.
2. Gormonal boshqarilish. Oqsil tabiatli gormonlar va aminokislota
hosilalari hujayraviy fermentlarni adenilatsiklaza tizimi orqali, steroid
gormonlar va tiroksin gen darajasida fermentlar sintezini jadallashtiradi.
3. Nerv tizimi orqali boshqarilish.
Hujayra ichi boshqarilishi quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
a) faol bo‘lmagan o‘tmishdoshning faollanishi – proferment yoki
zimogenning;
b) faol bo‘lmagan oqsil-faol ferment kompleksini dissotsiatsiya qilish
yo‘li bilan faollashtirish;
d) ferment molekulasiga spetsifik modifikatsiya qiluvchi guruhni
kiritish orqali faollantirish (fosforillanish/defosforillanish);
e) teskari bog‘lanish orqali allosterik boshqarilish.

---

124
Har bir fermentning faolligi avvalambor substrat va reaksiya
mahsulotining konsentratsiyasiga bog‘liqdir:
V+1
S ––
→ P
V-1
Substrat va reaksiya mahsulotlari bilan bir qatorda fermentlar
faolligini boshqaruvchilarga koferment va kofaktorlarni keltirish
mumkin. Biologik sistemalarda ular konsentratsiyasini o‘zgartirish bitta
emas, balki bir guruh fermentlar faolligini o‘zgartirishi mumkin.
Fermentlar faolligini va shu jumladan, metabolik yo‘llarni
boshqarishda modifikatorlar muhim rol o‘ynaydi: ijobiy (effektorlar)
va salbiy (ingibitorlar). Effektor vazifasini kofaktorlar, metallar,
substratlar, metabolitlar o‘taydi.
Reaksiya tezligini pasaytiruvchi moddalarga fermentlar ingibitorlari
deb ataladi. Oqsil denaturatsiyasini vujudga keltiruvchi moddalar va
omillar (qizdirish, kislota, ishqor, og‘ir metall tuzlari va boshqalar)
fermentlarni ingibirlaydi. Qaytar va qaytmas ingibirlanish tafovut etiladi.
Qaytar ingibirlanishda reaksiya tezligining pasayishi ingibitor va
ferment o‘rtasidagi reaksiya tezligini qaytar pasayishi hisobiga boradi: