Biolog 10 indd

Energetik funksiya. 1 g oqsil to‘liq 
oksidlanganda 4,1 kkal yoki 17,6 kJ energiya 
ajraladi. 
Nuklein kislotalar. Nuklein kislotalar 
polimerlar bo‘lib, ularning monomerlari 
nukleotidlar hisoblanadi. Har bir mono-
nukleotid 3 ta komponentdan tuzilgan: azotli 
asos (10-rasm), monosaxarid (11-rasm), fosfat kislota qoldig‘i. 
DNK tarkibiga kiruvchi nukleotidlar dezoksiribonukleotidlar, RNK 
tarkibiga kiruvchi nukleotidlar ribonukleotidlar deb yuritiladi (12–13-rasmlar).
Dezoksiribonukleotid
Ribonukleotid
12-rasm. DNK va RNK nukleotidlarining umumiy ko‘rinishi. 
Nukleotidlar hujayrada erkin shaklda ham uchraydi va juda ko‘p 
fi ziologik jarayonlarda muhim o‘rin tutadi. ATF (adenozintrifosfat), ADF 
(adenozindifosfat), AMF (adenozinmonofosfat) shular jumlasidandir. 
Dezoksiriboza
Riboza
11-rasm. Pentozalar.

---

29
DNK nukleotidlari
RNK nukleotidlari
13-rasm. DNK va RNKning nukleotidlari.
Adenozintrifosfat – ATF. ATF molekulasi adenin, riboza va uchta fosfat 
kislota qoldig‘idan tuzilgan (14-rasm). Fosfat kislota qoldiqlari orasida ikkita 
katta energiya saqlovchi bog‘lar mavjud. 
14-rasm. ATFning tuzilishi.
ATF barcha tirik organizm hujayralari uchun universal energiya manbayidir. 
Oksidlanish, achish reaksiyalarida ajraladigan energiya ATFga to‘planadi. 
Hujayrada ATF sintezi ADFning fosforlanishi reaksiyalari orqali kechadi.
ADF + H
3
PO
4
+ energiya → ATF + H
2
O

---

30
Hujayradagi barcha biosintetik reaksiyalar, organ va to‘qimalar faoliyati, 
membrana orqali moddalarning aktiv transporti, endositoz, ekzositoz jarayonlari 
ATF energiyasi hisobiga sodir bo‘ladi.
ATF + H
2
O → ADF + H
3
PO
4
+ energya (40 kJ)