Biolog 10 indd

51-rasm. Genlarning o‘zaro 
9:3:3:1nisbatda komplemen-
tar ta’siri. 
52-rasm. Genlarning 
o‘zaro 9:7 nisbatda 
komplementar ta’siri.
P
x
ccPP
CCpp
CcPp
CcPp
9/16 C–P–
3/16 C–pp
3/16 ccP–
1/16 ccpp
F
1
F
2

---

99
53-rasm. Genlarning o‘zaro 
9:6:1 nisbatda komplementar 
ta’siri.
Komplementar genlar mustaqil ravishda u 
yoki bu belgini yuzaga chiqarsa, F
2
da fenotip 
bo‘yicha 9:6:1 nisbatda ajralish kuzatiladi 
(53-rasm).
Noallel genlarning epistaz ta’siri. Noal lel 
genlarning biri ikkinchisi ustidan dominantlik 
qilib, uning fenotipda namoyon bo‘lishiga 
to‘sqinlik qilishi noallel genlar ning epistatik 
irsiylanishi deyi ladi. O‘ziga allel bo‘lmagan 
bironta gen ning ta’sirini bo‘ g‘a di gan, ya’ni 
ustunlik qiladigan gen epistatik (ingibitor) gen 
hisoblanadi. 
Agar dominant gen ustunlik qilsa dominant 
epistaz, retsessiv gen ustun bo‘lsa retsessiv 
epistaz deyiladi. Dominant epistazda ingibitor 
genlar sifatida dominant genlar ishtirok etadi. 
Dominant epistazda F
2
da belgilarning fenotip 
bo‘yicha 13:3 va 12:3:1 nisbatda ajralishi 
kuzatiladi. (54–55-rasmlar).
54-rasm. Genlarning o‘zaro 13:3 nisbatda 
epistatik ta’siri.
55-rasm. Genlarning o‘zaro 12:3:1 
nisbatda epistatik ta’siri.

---

100
Noallel genlarning polimer ta’siri. Allel bo‘lmagan genlarning polimer 
tipi komp lementariya va epistazdan tubdan farq qiladi. Agar komplementar 
irsiylanishda belgi asosiy, to‘ldiruvchi gen allellari ta’sirida paydo bo‘lsa, 
epistazda belgiga bir allel gen bevosita, ikkinchi allel bo‘lmagan gen bilvosita 
ta’sir qilsa, polimeriyada bir-biriga allel bo‘lmagan genlar bir yo‘nalishda 
belgiga ta’sir ko‘rsatib uni rivojlantiradi. Polimer irsiylanish kumulativ va 
nokumulativ polimeriyaga ajratiladi.
Kumulativ polimeriyada ikki juft noallel gen ishtirokida F
2 
da fenotip 
bo‘yicha nisbat 1:4:6:4:1 bo‘ladi. Odamlarda teri rangining irsiylanishini olish 
mumkin, bu belgi ikki juft noallel genning kumulativ ta’siriga bog‘liq holda 
yuzaga chiqadi (56-rasm). 
Nokumulativ polimeriyada genotipda polimer genlardan birorta dominant 
alleli bo‘lsa ham belgi yuzaga chiqadi. Dominant allellar soni belgining yuzaga 
chiqish darajasiga ta’sir ko‘rsatmaydi. Nokumulativ polimeriyada ikki juft
♂
♀
A
1
A
2
A
1
a
2
a
1
A
2
a
1
a
2
A
1
A
2
A
1
A
1
A
2
A
2
A
1
A
1
A
2
a
2
A
1
a
1
A
2
A
2
A
1
a
1
A
2
a
2
A
1
a
2
A
1
A
1
A
2
a
2
A
1
A
1
a
2
a
2
A
1
a
1
A
2
a
2
A
1
a
1
a
2
a
2
a
1
A
2
A
1
a
1
A
2
A
2
A
1
a
1
A
2
a
2
a
1
a
1
A
2
A
2
a
1
a
1
A
2
a
2
a
1
a
2
A
1
a
1
A
2
a
2
A
1
a
1
a
2
a
2
a
1
a
1
A
2
a
2
a
1
a
1
a
2
a
2