Biologik kimyo asoslari

Fermentlar
Fermentlar hujayrada organik birikmalarning sintezi va parchalanishida mahsus biokatalizatorlar vazifasini bajaradilar. Fermentlar katalizatorlar sifatida juda katta faollikni namoyon qiladilar. Ular tashqi ta’sirga o’ta sezgir bo’ladilar. Hujayradagi har bir molekulasi supstrakning bir necha million molekulasini o’zgarishga uchrata oladi.

Fermentlar uzlarning kimyoviy tabiatlariga ko’ra oddiy yoki murakkab oqsillardan tashkil topganlar. Ularning kofaktor ya’ni oqsil bo’lmagan qismini metal ionlari yoki organik birkmalar tashkil etadi.

Fermentlarning faolligi ular bilan bevosita bog’lanmagan – kofermetlarga bog’liq bo’ladi. Kofermentlar sifatida inson organizmi ovqat orqali qabul qiladigan darmondorilar (riboflavin, tianin, pantaten kislota, nikotinamid kabilar xizmat qiladi). Fermentlar harakatiga xalaqit qiluvchi moddalar ham ma’um bo’lib, bular fermentativ zaharlar yoki ingibitor deb ataladi.

Fermentlar ioni ular ta’sirida o’zgaruvchi substratga azo- qo’shimchasi qo’shish orqali keltirib chiqariladi (peptizaza, karboksilaza, metaza, amilaza va boshqalar). Fermentlarni nomlashda emperik va sistematik nomenklaturadan ham foydalaniladi.

Fermentlarni o’rganish biologiya, fiziologiya va bioximiyadan tashqari kimyo sanoati uchun ham katta ahamiyatga ega. Juda ko’p fermentlar hujayradan tashqarida ham faollik ko’rsatadilar. Ular yordamida sanoat miqyosida etil va butil spirtlari, sirka, sut, limon kislotalar, sorbit, darmondorilar va boshqalar ishlab chiqariladi. Fermentlar ishtirokida boruvchi jarayonlar nonvoychilik va qandolatchilik sanoatida, vino va pivo tayyorlashda, teri oshlashda va boshqa sohalarda keng qo’llaniladi.