Биология ва генетика

Geterozigota organizmda paydo bo‟lishiga qarab:

1. 
   Dominant mutatsiyalar.
   
2. 
   Retsessiv mutatsiyalar.
   

3. Mutatsiyalarining kelib chiqish sabablariga ko‟ra:

1. 
   Spontan mutatsiyalar, ya’ni mutatsiyani keltirib chiqaruvchi sabab aniq emas (o’z-o’zidan paydo bo’ladigan mutatsiyalar)
   
2. 
   Indutsirlangan mutatsiyalar (keltirib chiqarilgan mutatsiyalar).
   

4. Irsiyatga berilishiga qarab:

1. 
   Generativ mutatsiyalar, ya’ni jinsiy hujayralarda bo’ladigan va nasldan- nasdga o’tadigan mutatsiyalar.
   
2. 
   Somatik mutatsiyalar, ya’ni somatnk hujayralarda sodir bo’lib, nasldan- naslga berilmaydigan mutatsiyalar.
   

Gaploid to‘plamli xromosomalar va ulardagi genlarning yig‗indisiga genom deyiladi. Gaploid to‘plamdagi xromosomalar soni n - harfi bilan belgilanadi. Agar hujayradagi gaploid to‘plam xromosomalarning barchasi baravariga oshib ketsa bunday organizmlarni poliploid organizmlar deyiladi.

Poliploid organizmlar kelib chiqishiga ko‘ra ikki xil bo‘lishi mumkii, ya‘ni avtopoliploid va allopoliploid. Avtopoliploid organizmlar bitta turga xos 6o‘lgan, allopoliploid har xil turga mansub bo‘lgan genomlar sonning oshishi bilan yuzaga keladi. Genomdagi faqat ayrim xromosomalar sonning oshishi yoki kamayishiga
aneuploidiya deyiladi.
Inversiya - xromosomaning biron qismining 180 burilib shu xromosomaning biron-bir qismining tushib qolishi, ya‘ni yo‘qolishi.
Xromosomalararo o‘zgarishlarga asosan translokatsiyalar misol bo‘la oladi. Translokatsiya - ikkita xromosomaning qismlari o‘rtasida bo‘ladigan o‘zaro almashinuv. Gen mutatsiyalari DNK molekulasidagi nukleotidlarning joylashish tartibining o‘zgarishi bilan yuzaga keladi.
Gen mutatsiyalarining kelib chiqishiga ko‘ra ikkita turuhga ajratish mumkin: 1) bir juft azotli asoslarning boshqasi bilan almashinuvdan hosil bo‘lgan mutatsiyalar; 2) azotli asoslarnipg tushib yoki ortib ketishidan hosil bo‘lgan bo‘lsa somatik, jinsiy hujayralarda hosil bo‘lgan bo‘lsa generativ mutatsiyalar deyiladi. Spontan mutatsiyalar tabiatda odam ishtirokisiz, noma‘lum sabablarga ko‘ra
o‘z-o‘zidan hosil bo‘ladi.

3.