Biologiyada sistematika tarixi

Sistematikaning asosiy tushuncha

• Klassifikatsiya- organizmlarni ularning o’zaro munosabatlariga mos ravishda guruhlarga taqsimlash jarayoni.
• Sistematika -(grekcha: systema – tartiblash) (1735 K.Linney) . Organizmlarning xilma-xilligi, uni ta’riflash metodlari va uning yuzaga kelish qonuniyatlari haqidagi fandir.
• Taksonomiya-bu tasniflash jarayonining asoslari, tamoyillari, uslublari va qoidalarini qurish va shuningdek, o'rganish jarayoni.
• Identifikatsiya (aniqlash)-Obyektlarning o’zini avvaldan ma’lum bo’lgan taksonlarga kiritish
• Takson – yoki taksonomik birlik (yun. taxis – joylashuv) klassifikatsiyalash jarayonida aniqlangan va klassifikatsiya tan oladigan individlar guruhi.

Tizimli o’rganish asoslari

1.Belgilash: O'rganiladigan organizm barcha morfologik va boshqa xususiyatlari bilan tavsiflanadi.

2. Identifikatsiya: O'rganilgan belgilarga asoslanib, organizmni identifikatsiyalash uning ma'lum guruh yoki taksonlarning birortasiga o'xshashligini bilish uchun amalga oshiriladi.

3. Tasnifi: Hozirgi vaqtda organizm turli taksonlarga o'xshashligi asosida tasniflanadi. Ehtimol, organizm ma'lum bo'lgan taksonlar yoki guruhlarga o'xshamasligi mumkin. Uni joylashtirish uchun yangi guruh yoki takson ko'tariladi.

4. Nomenklatura: Organizmni turli taksonlarga joylashtirgandan so'ng uning to'g'ri nomi aniqlanadi. Agar organizm sistematika uchun yangi bo'lsa, unga nomenklatura qoidalari va konventsiyalari asosida yangi nom beriladi.

Taksonomiyada ko'pincha quyidagi belgilar ishlatiladi:

• Morfo-anatomik – tashqi va ichki tuzilishning o’ziga xos xususiyatlari: individlarning o’lchamlari, shakli, rangi, organlar, to’qimalar, hujayralar organellalarning tuzilishi;
• Fiziologik – organizm funksiyasining o’ziga xos xususiyatlari. Masalan: oziqlanish tipi (avtotrof/geterotrof), nafas olish tipi (aerob/anaerob);
• Ekologik – boshqa organizmlar va atrofdagi muhit bilan o’zaro munosabatlarning o’ziga xos jihatlari. Masalan: parazitlarning xo’jayinlarga moslashishi, yoki ma’lum yashash muhitlari (suv, tuproq va boshqa)ga moslashish;
• Biologik – yashash tarzining o’ziga xos xususiyatlari. Masalan: ko’payish yoki rijojlanish sikli;
• Biokimyoviy – organizm kimyoviy tarkibining o’ziga xosligi. Masalan: hujayra membranasi, sitoplazmatik membranalar yoki fotosintetik pigmentlarning takibi;
• Genetik – organizm nasl apparatining o’ziga xos xususiyatlari. Masalan: xromosomalarning soni va tuzilishi, nukleotidlar ketma-ketligi.