Aminlar ammiakning vodorod atomlari uglevodorod radikallari (alkil guruhlari) ga almashingan hosilalaridir.
Aminlar molekulasidagi alkil guruhlarining soniga qarab birlamchi (I), ikkilamchi (II) va uchlamchi (III) aminlarga, aminoguruhning soniga ko‘ra esa mono-, di-, tri- va poliaminlarga bo‘linadi:
Ratsional nomenklaturaga binoan alifatik aminlarning nomlari azot atomi bilan bog‘langan uglevodorod radikallari nomiga amin so‘zini qo‘shish bilan hosil qilinadi:
CH3–NH2 CH3–NH–CH2–CH2–CH3 (C2H5)3N
metilamin metilpropilamin trietilamin
IUPAC nomenklaturasiga binoan aminlarni nomlashda “amino” old qo‘shimchasi uglevodorod nomiga qoshib aytiladi:
Azot tutgan birikmalarni qaytarish:
A. Nitrobirikmalar (nitrometan, nitroetan, nitropropan)ni nikel katalizatori ishtirokida, metanolda 40-500Cva 6.103-10.103 Pa.da qaytarganda 92-98% unum bilan aminlar hosil bo‘ladi:
R–NO2 + 3H2 → R–NH2 + 2H2O
B. Nitrillarni Ni yoki Co ishtirokida 100-130 0C va 0,1-10 Mpa da katalitik gidrogenlab, yuqori unum bilan birlamchi aminlar olinadi:
2. Spirtlarni aminlash(ammiakni spirtlar bilan alkillash). Spirtlar degidratlash katalizatorlari (Al2O3,SiO2, ThO2, alyumosilikatlar, metallarning fosfatlari) ishtirokida 300-5000C va 1-20 MPa.da ammiak bilan reaksiyaga kirishib, birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi aminlar aralashmasini hosil qiladi:
3. Galogenalkanlarni aminlash (ammiak va aminlarni galogenalkanlar bilan alkillash).
Galogenalkanlarni spirtli eritmada, ammiak bilan bosim ostida qizdirganda aminlar aralashmasi hosil bo‘ladi (A.Gofman, 1849-yil). Ammiak mo‘l olinganda asosan birlamchi amin hosil bo‘ladi:
4. Kaliy ftalimidini galogenalkanlar bilan qizdirganda N-alkilftalimidlar hosil bo‘ladi. Ularni 20% li xlorid kislota bilan gidrolizlab, birlamchi aminlar olinadi. (Gabriel sintezi 1887-yil):
N-alkilftalimidlarni gidrazinoliz qilganda (gidrazingidrat bilan qizdirganda) reaksiyaning unumi yanada oshadi (Ing, 1926-yil):
Do'stlaringiz bilan baham: |