Birikish reaksiyasi: so

Oksidlanish – qaytarilish reaksiyalarining turlari

Oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari ham bir necha turlarga bo’linadi.

1) Molekulalararo oksidlanish-qaytarilish reaksiyalari. Ularda oksidlovchi va qaytaruvchi turli molekulalar tarkibida bo’ladi. Molekulalararo oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida kamida ikkita yoki undan ortiq moddalar molekulasi ta’sirlashadi va bunda kamida bir element oksidlanib, boshqasi qaytarilishi kerak. Masalan:

1)K₂Mn⁺⁶O₄ + Cl₂⁰ → KMn⁺⁷O₄ + KCl^-1

Oksidlanish Mn⁺⁶ – e → Mn⁺⁷ 1 2 qaytaruvchi

Qaytarilish Cl₂⁰ + 2e → 2Cl^- 2 1 oksidlovchi

2K₂MnO₄ + Cl₂ → 2KMnO₄ + 2KCl

Boshqa misolda reaksiya tenglamasini ion-elektron balans usulida tenglashtiramiz:

2)NaCrO₂ + Br₂ + NaOH → Na₂CPO4 + NaBr + + H₂O

Reaksiyaning ionli sxemasi: CrO₂^- + Br₂ + OH^- → CPO4^-2 + Br^- + H₂O

Oksidlanish CrO₂^- + 4OH^- - 3e = CPO4^-2 + 2H₂O 2 qaytaruvchi

Qaytarilish Br₂⁰ + 2e = 2Br^- 3 oksidlovchi

2CrO₂^- + 3Br₂ + 8OH^- = 2CPO4^-2 6Br^- + 4H₂O yoki

2NaCrO₂ + 3Br₂ + 8NaOH = 2NaCPO4 + 6NaBr + 4H₂O

Reaksiyalarda ikki xil oksidlanish darajadagi birgina element, yagOHa oksidlanish darajadagi shu element Saqlagan moddagacha ham oksidlanadi, ham qaytariladi. Qisqacha aytganda, bir element Saqlagan kamida 2 xil moddadan shu element Saqlagan bir xil modda hosil bo’ladi.
3)KMn⁺⁷O₄ + Mn⁺²SO₄ + H₂O → Mn⁺⁴O₂ + K₂SO₄ + H₂SO₄

MnO^-₄ +4H⁺ + 3e → MnO₂ + 2H₂O 3 2 oksidlovchi

Mn⁺² + 2H₂O – 2e → MnO₂ + 4H⁺ 2 3 qaytaruvchi

2MnO₄^- + 3Mn⁺² + 8H⁺ + 6H₂O → 5MnO₂ + 4H₂O + 12H⁺ yoki

2MnO₄^- + 3Mn⁺² + 2H₂O → 5MnO₂ + 4H⁺

2KMnO₄ + 3MnSO₄ + 2H₂O → 5MnO₂ + K₂SO₄ + 2H₂SO₄

2) Ichki molekulyar oksidlanish qaytarilish reaksiyalari. Ichki molekulyar oksidlanish-qaytarilish reaksiyalarida oksidlanish va qaytarilish jarayonlari bir molekulaning ichida borib, bir element oksidlansa, boshqasi qaytariladi.

Masalan: HNO₃ yorug’da yoki issiq joyda uzoq turCa, qung’irlashadi. Bunga Sabab NO₂ hosil bo’lishidir:

HN⁺⁵O₃ → N⁺⁴O₂ + O₂⁰ + H₂O

N⁺⁵ + e → N⁺⁴ 1 4 oksidlovchi, qaytarilish

2O^-2 – 4e → O₂⁰ 4 1 qaytaruvchi, oksidlanish

4HNO₃ → 4NO₂ + O₂ + 2H₂O

HgO → Hg + O₂ reaksiyani ko’rib chiqamiz:

Hg⁺²O^-2 → Hg⁰ + O₂⁰

Oksidlovchi Hg⁺² + 2e → Hg⁰ 2 2 qaytarilish

Qaytaruvchi 2O^-2 – 4e → O₂⁰ 4 1 oksidlanish

2HgO → 2Hg + O₂

Molekula ichida (ichki molekulyar) reaksiyada bir birikmadagi ikki xil oksidlanish darajadagi bitta element, bir xil oksidlanish darajagacha o’zgarib, bitta modda hosil qiladi. Masalan:

N^-3H₄N⁺⁵O₃ → N⁺¹₂O + H₂O

2N^-3 – 8e → 2N⁺¹ 8 1 qaytaruvchi oksidlanish

2N⁺⁵ + 8e → 2N⁺¹ 8 1 oksidlovchi qaytarilish

3) Disproporsiyalanish reaksiyalarida bitta element atomining oksidlanish darajasi ham ortadi ham kamayadi. Disproporsiyalanish reaksiyalari molekulalararo va molekula ichida borishi mumkin. Disproporsiyalanish reaksiyalarida bir element ikki xil oksidlanish darajasigacha o’zgaradi: ham oksidlanadi, ham qaytariladi, ya’ni reaksiyada ham oksidlovchi, ham qaytaruvchi yagOHa element bo’lib, ikki va undan ortiq xil shu element Saqlagan birikmalar hosil qiladi.

Molekulalararo disproporsiyalanish reaksiyasiga quyidagi reaksiya misol bo’la oladi:

NaOH + Cl₂⁰ → NaCl^-1 + NaCl⁺¹O + H₂O

Cl₂⁰ + 2e → 2Cl^- 2 1

Cl₂⁰ – 2e → 2Cl⁺ 2 1

2NaOH + Cl₂ → NaCl + NaClO + H₂O

Molekula ichida boradigan disproporsiyalanish reaksiyasiga quyidagi reaksiya misol bo’la oladi:

H₂MnO₄ → HMnO₄ + MnO₂ + H₂O;

yoki ionli sxemasi: MnO₄^-2 + N⁺ → MnO₄^- + MnO₂ + H₂O;

qaytarilish MnO₄^-2 + 4N⁺ +2e→ MnO₂ + 2H₂O 1 oksidlovchi

oksidlanish MnO₄^-2 -2e → MnO₄^- 2 qaytaruvchi

3MnO₄^-2 + 4H⁺ → 2MnO₄^- + MnO₂ + 2H₂O

3H₂MnO₄ → 2HMnO₄ + MnO₂ + 2H₂O