Birinchi va ikkinchi signal sistema

Nutq a’zolarining tuzilishi, fiziologiyasi va patologiyadagi ko‘rinishlari

Nutq apparati o‘zaro chambarchas bog‘langan ikki qismdan: markaziy (yoki bajaruvchi) qismdan tashkil topgan.
Markaziy nutq apparati – bosh miyada joylashgan. U bosh miya qobig‘idan qobiq osti tugunlaridan, o‘tkazuvchi yo‘llar, o‘zakdan (avvalo uzunchoq miyada), yadrolar va ovoz, nafas, artikulyatsiya muskullariga boruvchi nervlardan tashkil topadi.
Periferik nutq apparpti tarkibiga: burun, og‘iz, xalqum, xiqildoq, traxeya, bronxlar, yapka, kyakrak qafasi diafragma kiradi.
Burun – nafas olish yyallarining boshlang‘ich qismi. Shu bilan birga burun hid bilish organidir.
Burun uch qismdan iborat:

1. 
   Ichki qism;
   
2. 
   O‘rta qism;
   
3. 
   Ildizi
   

Burun tashqi tomondan teri bilan, ichki tomondan shilliq parda bilan yaralgan byalib, shilliq pardada mayda bezchalar, tuklar, yuza joylashgan qon tomiolar bor. Burun orqali nafas olinganda, xavo ilib, tozalanib, keyin yapkaga yatadi. Burun nutq organi vazifasini ham bajaradi.
Og‘iz ovqat xazm qilish kanalini boshlang‘ich qismi byalib, og‘iz nutq va ta’m bilish a’zosi ham. Ayrim hollarda burun orqali nafas olish buzilganda og‘iz nafas olish vazifasini bajaradi.
Og‘iz ikkiga bulinadi:

1. 
   Og‘iz daxlizi-yoriqsimon byashliq byalib, oldidan va yonidan lablar va lunjlr bilan; orqa tomonda esa milklar va tishlar bilan chegaralangan.
   
2. 
   Og‘iz byashlig‘i – tishlarni orqa qismida joylashgan va xalqumgacha byalgan byashliqlarni egallaydi.
   

Lablar – og‘iz aylanma mushaklaridan tuzilgan. Tashqi tomondan teri bilan, ichki tomondan shilliq bilan yaralgan.
Shilliq parda lablardan yuqori va pastki jag‘larni yacheykasiga yatib milkni hosil qiladi. Og‘izni aylanma muskullari qisqarganda yuqori lab pastki labga yopishadi. Bundan tashqari lablar atrofida boshqa mushaklar shoylashgan va ular lablarni turli harakatlarini ta’minlaydi.
Lunjlar ham mushaklardan tuzilgan byalib, ichki tomondan shilliq bilan qoplangan. Og‘izni shaklini yazgartirishda bir qator muskullar ishtirok etadi. Chaynashda ishtirok etadigan mushak – chakka mushagi, ichki va tashqi qanotsimon mushaklar.
Chaynash va chakka mushaklari – tushirilgan pastki jag‘ni-kyataradi. Qanotsimon mushaklar ikkala tomonda barobar qisqarib – pastki jag‘ni oldingi turib chiqaradi; bir tomonda qisqarsa chaqay qarama-qarshi tomonga suriladi. Chaynash muskullari – uch tarmokli nervning harakatlantiruvchi tarmoqlari bilan nervlanadi.