Biznesni boshqarish va axborot texnologiyalari fakulteti biznesni boshqarish kafedrasi

Uzgarmas xarajat (FC - fixed cost) - bu kiska muddatli oralikda maxsulot ishlab chikarish xajmiga boglik bulmagan xarajatdir (maxsulot ishlab chikarish xajmi oshganda xam, kamayganda xam uzgarmaydigan xarajat). Uzgarmas xarajatlarga binodan, texnikadan, inshootlardan, ishlab chikarish uskunalaridan foydalanish bilan boglik xarajatlar, ijara xaki, kapital ta’mirlash, ma’muriy xarajatlar kiradi.
Urtacha uzgarmas xarajat (AFC - Average Fixed Cost) - bir birlik maxsulotga tugri keladigan uzgarmas xarajat bulib, u kuyidagicha aniklanadi:
. (5)
Urtacha uzgarmas xarajat maxsulot xajmi oshishi bilan kamayib boradi.
Uzgarmas xarajat va urtacha uzgarmas xarajatlar chizigi grafikda kuyidagicha tasvirlanadi (1-rasm).

1-rasm. va chiziklari grafigi.

Uzgaruvchan xarajat (VC - Variable Cost) - maxsulot ishlab chikarish xajmiga boglik bulgan xarajat, ya’ni maxsulot xajmi oshganda yoki kamayganda uzgaradigan xarajat. Uzgaruvchan xarajat ga boglik funksiya bulib, kurinishida yozilishi mumkin.
Uzgaruvchan xarajatlarga xom ashyoga, elektroenergiyaga, gazga, yordamchi materiallarga bulgan xarajatlar xamda ish xaki kiradi.
Urtacha xarajatlar shunday xususiyatga egaki, ishlab chikarishning boshlangich kismida uning usish sur’ati maxsulot ishlab chikarish sur’atidan yukori buladi, ishlab chikarish xajmi optimal ulchovga erishganda uzgaruvchan xarajatlar kamayib, undan keyin yana oshadi.
Urtacha uzgaruvchan xarajatlar (AVC - Average Variable Cost) - bir birlik ishlab chikarilgan maxsulotga tugri keladigan uzgaruvchan xarajat bulib, u uzgaruvchan xarajat mikdorini ishlab chikarilgan maxsulot mikdoriga nisbati bilan aniklanadi. Urtacha xarajatlar firma optimal texnologik razmerga (optimal ishlab chikarish xajmiga) erishganda uzining minimal kiymatiga erishadi (2-rasm), ishlab chikarish xajmi yana oshsa, urtacha xarajat xam oshib boradi (bu yerda boshkarishning murakkablashuvi, samarali bulmagan resurslardan foydalanish, uzgaruvchan xarajatlarni oshishiga sabab buladi).
Urtacha uzgaruvchan xarajat firma faoliyatini taxlil kilishda muxim axamiyat kasb etadi. Uning yordamida firma faoliyatining samaradorligi, firmaning muvozanat xolati va kelajakdagi istikboli (ishlab chikarishni kengaytirish, kiskartirish yoki tarmokdan chikish) belgilanadi.
2
-rasm. va chiziklari grafigi.