Blackcurse

 

31 

          Bular  biologik  jihatdan  muhim  ahamiyatga  ega  bo’lgan  oqsil  nuklein  kislotalari  va 

polisaharidalrni parchalaydi. Bu moddalar hujayraga ovqat sifatida fagotsitoz va pinotsitoz 

yo’li  bilan  kiradi.  Lizosoma  ularni  parchalanishida  -lizisida katnashadi. Shuning uchun bu 

organoidni  nomi  ham  lizosoma  (lisis-  eritish  va  soma-tana)  deb  nomlangan. 

Lizosomalarning  yigindisini  hujayralarning  “ovqat  xazm  qilish  sistemasi”  deb  atash 

mumkin, chunki ular hujayraga kirayotgan barcha moddalarni o’zgarishida ishtirok etadi.  

   

Undan  tashqari  lizosomalarni  fermentlari  ta’sirida  hujayraning  ulgan  ba’zi  bir 

strukturalari,  yoki  butun  bir  hujayralar  xazm bo’lib ketishi mumkin. Lizosomalar ba’zi bir 

organlarni, masalan, it balikni dumini rezorbsiyasida, yuk bo’lishida asosiy rolni o’ynaydi. 

 

Lizosomalarni  fermentlar  o’zi  turgan  hujayrani  ham  xazm  qilib  yuborishi  mumkin. 

Olimlarni fakricha hujayralarni “o’zini xazm bo’lib ketishidan” lizosomalarni membranalari 

saqlaydi. Bu membranani bir butunligini buzilsa hujayra va uning organoidlari xazm bo’lib 

ketishi mumkin. Lizosamalar hozirgi vaqtda barcha hujayralarda topilgan. 

7 Mikronaychalar. 

 

Oxirgi  vaqtda  mikronaychalarni  tuzilishi  xaqida  juda  ko’p  ishlar  paydo  buldi.  Ular 

turli  o’simlik  va  hayvon  hujayralarida  bayon  qilindi.  Mikronaychalar  nerv  hujayralarini, 

epiteliya  hujayralarini,  kon  tomirlarni  endoteliyalarini,  silliq  va  kundalang  yo’lli  muskul 

to’kimalari  hujayralarini,  Sodda  hayvonlarni,  oshkozokni  subepidermal  hujayralarini, 

tarvuzni,  elodeyaning barglarini va boshqa o’simliklarni elektron mikroskopik tekshirishlar 

natijasida  ochildi.  Ular  ko’pchilik  hujayralarda  topilgani  uchun  hujayra  organoidlarga 

kiritildi.  Har  bir  mikronaycha  2,5mk  atrofida  bo’lib,  diametri  200-300  A. Mikronaychalar 

shoxlanmaydi.  Ular  3  kvatli  membranalarga  ega.  Mikronaychalar  ko’proq  hujayra 

membranasiga  yakin  joylashadi.  Mikronaychalar  undan  tashqari hujayra organoidlari bilan 

ham  yakindan  aloqada  bo’ladi.  Kimyoviy  tuzilishi  hozircha  noaniq.  Ba’zi  olimlar  ularni 

tayanch  vazifasini  bajarsa  kerak  deb,  ya’ni  sitosklet  deb  qarashadi.  Mikronaychalarni 

boshqa organoidlar bilan aloqasi ularni kanallarida suyuqliklar sirkulyatsiya qilsa kerak deb 

taxmin qilishga asos bulmoqda. 

 

Ba’zi  olimlar  mikronaychalarni  strukturasi  axromatin  ipchalar  qoldigi  bo’lsa  kerek 

deb  taxmin  kilmoqdalar.  Bulrni  barcha  hujayralarda  toptlganligi  ularni  hujayrani  hayot 

faoliyatida  muhim  ahamiyatga  ega  ekanligidan  darak  beradi,  shuning  uchun  ham  bu 

soxadagi tekshirishlar davom ettirilmoqda.