Blackcurse

 

4 

sodda  tuzilgan,  geterotrof  va  autotrof,  erkin  yashovchi  va  parazit,  suvda  va  quruqlikda 

yashovchi  va  boshqa  formalarni  uchratamiz.  Тirik  tabiat  taraqqiyotida  ko’p  hujayralilarni 

kelib  chiqishi  organizmlarni  ularning  hujayralari  o’rtasida  funksiyalarni  taqsimlanishi 

hisobiga  moslanish  uchun  yangi  imkoniyatlarni paydo qildi. Funksional mutaxassislashish 

natijasida  juda  ko’p  xil  to’qima  hujayralari  vujudga  keldi.  Masalan,  sut  emizuvchilar 

tanasida  diametri  6-8  mk  keladigan  va  shaklini  doimo  o’zgartirib  turadigan  kichik 

limfotsitlar bilan birga uzunligi xattoki 1 metr va undan ham ortik o’simtalarga ega bo’lgan 

nerv hujayralari bo’ladi.  

  

Hujayrani tashkil bo’lishidagi filogenetik protsesslar asta-sekin murakkablashishning 

uzok yo’li bosib o’tildi. Hozirgi vaqtda juda ko’p bakteriya va ko’k-yashil suv o’tlarining 

orasida  tipik  yadro  va  umumhujayraviy  organoidlar  kompleksiga    ega  bo’lmagan  turlari 

uchraydi.  Ammo  bularda  ham  yadroning  asosini  tashkil  etuvchi  DNKning  oqsil  bilan 

birikmasi  bo’ladi.  Bu  esa,  yadro  sitoplazma  sistemalarini  shakllanishini  ba’zi  oraliq 

stadiyalarini  progressiv  rivojlanishiga  qobiliyatli  ekanligiga  guvoxlik  beradi.  Bakteriya  va 

ko’k-yashil  suv  o’tlarida  shakllangan    yadro  bo’lmasada,  ularni  sitologiyada  o’rganilishi 

zarur. 

  

Viruslarga kelsak, ularni sitologiyani ob’ektlari qatoriga kiritishga asos yo’q. Chunki 

viruslarni  strukturalari  bilan  hujayralarning  tuzilishi  o’rtasida  umumiylik  yo’q.  Ular 

hujayraning  hayot  faoliyatini  bioximik  asosini  tashkil  qiluvchi  fermentlarga  ega  emas, 

shuning  uchun  o’zlarining  modda  almashuviga  ega  emas.  Viruslarning  o’sishi  va 

ko’payishi  faqat  ular  kiradigan  hujayralarning  fermentativ  sistemasi  faoliyati  hisobiga 

amalga oshadi.  

 

Hujayra,  barcha  tirik  sistemalar  kabi  biologik  evolyutsiya  natijasida  tug’ilgan, 

taraqqiy  etayotgan,  o’zining  bir  -  butunligini  ushlab  turuvchi  va  qayta  tiklovchi,  tashqi 

muxitdan  kelgan  energiya  va  moddalar  hisobiga  ko’paya  oladigan  sistema  hisoblanadi. 

Bundan  ko’rinadiki  hujayrani  o’rganishda  uchta  asosiy  problema-evolyutsiya, 

avtoregulyatsiya va avtoreproduksiyalarni hal qilishni ko’zda to’tish kerak. 

  

Biologiyani  har  qanday  bo’limi  tirik  ob’ektlarning  faqat  ma’lum  bir  aspektda-

morfologik,  fiziologik,  bioximik,  genetik  va  boshqalarda  o’rgansa,  siologiya  o’z ob’ekti- 

hujayrasini har tomonlama o’rganadi. 

  

Hujayra  barcha  yashayotgan  organizmlarning  struktura,  funksional  va genetik asosi 

bo’lgani  uchun  hamma  biologik  fanlar  sistemasining  markazida  bo’ladi.  Sitologiya  tirik 

tabiat xaqidagi fanning “Og’ir industriyasi” bo’lib, uning kay darajada taraqqiy etganligiga, 

biologiya,  meditsina  va  qishloq  xo’jaligining  muhim  muammolarini  ishlab  chiqishdagi 

muvafaqiyat-lariga bog’likdir.  

 

Sitologiyaning  metodlari  va  ma’lumotlaridan  foydalanmay  havfli  o’sma,  yaralarni 

bitib  ketishi,  nurdan  zararlanish  mexanizmlari,  dorivor  va  zaharli  moddalarni  ta’siri, 

imunitet, gibridlashda pushtsizlik va boshqa amaliy jihatdan muhim muammolarni hal qilish 

mumkin emas.