Blokcheyn texnologiyalari, uning yaratilishi va ishlatilishi

Yozuvning doimiyligi
Yangi ma’lumotlarni yozib olish uchun blokcheyn tugunlarining kelishuvi talab qilinadi. Bu sizga operatsiyalarni filtrlash va faqat qonuniy tranzaktsiyalarni yozib olish imkonini beradi. Xeshni almashtirish imkoniyati yo‘q.
Blokcheynning ishlashiga misol (5-rasm).

1. A mijoz pulni B mijoziga o‘tkazishmoqchi;

2. Tranzaktsiyalar tarmoqqa o‘tkaziladi va bloklarga yig‘iladi, har bir blokda oldingi blokning raqami va xeshi mavjud;
3. Bloklar tizimning barcha ishtirokchilariga tekshirish uchun yuboriladi;
4. Agar xato bo‘lmasa, har bir ishtirokchi o‘z ma’lumotlar bazasi blokiga blok yozadi;
5. Blok blok zanjiriga qo‘shiladi, unda avvalgi barcha operatsiyalar haqida ma’lumotlar mavjud;
6. Pul A mijozidan B mijoziga o‘tkaziladi.


5-rasm. Blokcheynning ishlash sxemasi.
Ushbu tizim qanday ishlashini ko‘rib chiqaylik. Bloklarning ushbu ketma-ketligi (1-2-3-4-5-6) zanjirdir, ayanchli doira emas. Bloklarning har birida ma’lum ma’lumotlar to‘plami mavjud. Barcha bloklar bir-biri bilan bog‘langan. Yangi ma’lumotlar to‘plami faqat eski ma’lumotlar to‘plami yopilganidan keyin yaratilishi mumkin.
Bloklarni shakllantirish va yopish
6-rasmdan ko‘rinib turibdiki, zanjirning har bir blokida ma’lum bir kalit mavjud. Kalit shifrni ochilgunga qadar blok yopilmaydi.
Blok kalitining shifrni ochish maynerlar tomonidan amalga oshiriladi. Matematik algoritmlarning kompyuter yechimida qurilgan kriptovalyutalarni ishlab chiqarish mayning deb ataladi. Va bu bilan shug‘ullanadigan shaxslarni maynerlar deb aytishadi.

6-rasm.
Boshqacha so‘zlar bilan aytganda, blokcheyn kollektiv konsensus asosida ishlash, juda katta va ochiq hisob-kitob jurnali bilan ishlash, markazlashmaganlik va taqsimlanganlik kabi xususiytlarga ega bo’lib, tizimdagi ishonchni, shaffoflikni va umumiylikni ta’minlab beradi. Shuni ham aytish kerakki, blokcheyn faqatgina bitkoin va efirium tizimlari blokcheynlaridangina iborat emas va qandaydir bittagina blokcheyn tizimi ham mavjud emas. Jahonda bir biriga bog’liq bo‘lmagan juda ko‘pchilik blokcheynlar bo‘lib, ular o‘zaro aloqada ham bo‘lishlari mumkin. Shunday qilib, blokcheynda u yoki bu amaliy dasturlar bilan ishlash bilan bog’liq bo‘lgan texnik xususiyatlar ham yuzaga kelishi mumkin. Blokcheyn texnologiyasi xozirgi markazlashgan boshqaruvdan farqli o‘laroq, taqsimlangan algoritmik ishonch infratuzilmasini yaratadi. Shunday qilib, blokcheyn o‘zida taqsimlangan algoritmik ishonch infratuzilmasini yoki talab bo‘yicha konsensusni qamrab oladi. Ana xuddi shunday xususiyatlari tufayli, ko‘pchilik mutaxassislar blokcheynni internet bilan solishtiradilar va natijada blokcheynning internetdan afzalligini ta’kidlashadi. Quyida ikkala tizimni solishtirish natijalari keltirilgan:

• Internet aloqalarni (aloqa o‘rnatishni va munosabatlarni ham) avtomatlashtirishga imkon beradi, blokcheyn esa tranzaksiyalarni avtomatlashtirib, uchinchi shaxslarni muomaladan chiqaradi.

  
  

• Internet markazlashmagan nashr tizimi, blokcheyn esa taqsimlangan ishonch tizimi.

  
  

• Internet nashr infratuzilmasi, blokcheyn esa tizimga kirish xuquqlarini tasdiqlash infratuzilmasidir.

  
  

Internet va blokcheynning rivojlanish davrlari 1994-2015 yillarni o‘z ichiga olgani uchun, bu davrning natijalarini quyidagi misollarda ko‘rsatishimiz mumkin:


Shunday qilib, Internet va blokcheyn o‘rtasida hech qanday qarama-qarshilik yo‘q, bu yerda faqat texnologiyalar rivojlanishidagi farq mavjud, xolos. Blokcheynni yaratish va ishlatish uchun reestr (bloklar qatori, masalan, bitkoin), himoya uchun esa kalitlar vositasida shifrlash, konsensus asosidagi algoritm va bir rangli P2P (peer-to-peer) tarmoq (ya’ni, ishtirokchilar bir xildagi xuquqqa ega bo‘lgan markazlashmagan kompyuter tarmog’i) kerak bo‘ladi. Endi sizning bu tizimga ishtirokchilarni qo‘shishingiz blokcheyn tizimining ishlashi uchun zarur bo‘lgan elementlar hisoblanadi. Misol sifatida bitkoinning blokcheynini olamiz va uning misolida blokcheynning xosil bo‘lishi, uning asosiy prinsiplari va ishlash jarayonini ko‘rib chiqamiz. Bunda blokcheynning ishlashini to‘rt bosqichga bo‘lgan xolda o‘rganib chiqamiz: