Bob. 1-sinf matematika darslarida sonni o`rgatishgacha
Boshlang`ichsinf matematikadarslarida
Download 67.12 Kb.
|
boshlang\'ich
2.2. Boshlang`ichsinf matematikadarslarida“tenglik”va“tehgsihzlik” tushunchalarinishakllantirishmetodikasi Tenglikvatengsizlikbilantanishtirishsonlarniraqamlashvaarifmetikarhallar bilan bog'langan. Sonlarni taqqoslash eng avvalo, to'plamlarnitaqqoslash bilan, ya'nito'plamlarningbirqiymatli mosligiga bog'labtushuntiriladi. 10,100,1000 ichidasonlarni raqamlash va taqqoslash orqaliquyi sinflarda tenglik va tengsizlik tushunchalari keltirib chiqariladi. Misol.75>48 deganda 7ta o'nlik 4ta o'nlikdan katta deganmazmunda tushutiriladi. Sonliifodalarmazmunigako'rasonlardantuzilganbo'ladi.Sonlardan,amalbelgilaridan vaqavslardan tuzilgan ifodagasonliifodadeyiladi. Ya'ni3+7,21:7,5·2-6,(20+5)·4-15shundaymisollargasonliifodalardebaytamiz. Ifodada ko'rsatilgan har bir amalni ketma-ket bajarish natijasida hosil bo'lganson sonli ifodaning qiymati deyiladi Umuman olganda, sonli ifodani quyidagichata'riflashimiz mumkin. Harbirsonsonliifodadir, Agar A va B ni sonli ifodalar deb olsak, u holda(A+B), (A-B), (A· B) va(A:B)hamsonliifoda bo'ladi. Ko'rsatilgan amallar orqali, sonli ifodaning qiymatini topamiz.O'quvchilardamatematikifodatushunchasinitarkibtoptirishdasonlarorasigaqo'yilgana malbelgisi ham ma'noga ega ekanini hisobga olish kerak: bir tomondan, u sonlar ustidabajarilishi kerak bo'lgan amalni bildiradi. Masalan, 7+3 - yettiga uchni qo'shishkerak.Ikkinchitomondan,amalishorasiifodanianiqlashuchunhizmatqiladi.(7+3 - bu7va3sonlarningyig'indisi). Boshlang'ichsinfo'quvchilariifodalarnio'qishnivayozishnio'rganibolishlarikerak,ikkiva undanortiqamallarnio'zichigaolganifodalardagiamallarni bajarish qoidalarini o'zlashtirishlari, arifmetik amallarning hossalaridanfoydalangan holda ifodalarni almashtirishlar bilafi tanishishlari kerak. Boshlang'ichsinfda o'quvchilar birinchi sinfda eng sodda sonli ifodalar - yig'indi va ayirma bilantanishadilar. Ikkinchi sinfda esa ular yana ikkita eng sodda ifodalar - ko'paytma vabo'linma bilan tanishadilar. 4; 5 sonini o'rganishdayoq bolalarninig yig'indi vaayirmaning aniq mazmunini o'zlashtirishga doir bar xil amaliy mashqlarni bajarishorqali, bolalar amal ishoralari (+,-) "qo'shish", "ayirish" ishoralarini belgilashnitushunib oladilar. Masalan, o'qituvchi bolalarga 3 ta cho'p olishni va shu cho'plargayanabittayokiikta cho'p qo'shsakcho'plarnechta bo'ladi degansavollarbilantaklif qiladi.Shu misolga yakun yasagan holda o'qituvchi "uchga birni qo'shsak to'rtvauchgaikkiniqo'shsakbeshbo'ladi"debmisolgayakunyasaladi.Bolalaro'rgatilganamallarni eslabqolishiuchunplakatlardanfoydalanishfoydalidir. Misol;7+3=10 7-qo'shiluvchi,3-qo'shiluvchiva10- esayig'indihisoblanadi.Ayirmatushunchasinikiritishdadarslikdabuterminningikkixilma'uosioc hibberiladi.Birtomondanuifodaqiymatinibildiradi,ikkinchitomondan esaifodaningo'zini bildiradi. Misol:10-7=310-kamayuvchi,7-ayiriluvchiva3-ayirmadir, Ko'paytma va bo'linma ifodalari ham shunday o'rgatiladi.Sunday ifodalarnio'rgatish metodikasi bir xil bo'lishi mumkin. Bolalar berilgan ifodalarni darholo'qlishi,ularningqiymatnitopishio'qituvchiningo'qitishmetodikasigahambog'liq. Agar o'qituvchi har bir narsani o'zidek tushuntirsa, bola o'z ustida ishlabketa oladi. Bola eng asosiy tushunchani ya'ni bo'lish va ko'paytirishda eng muhimquyidagi qoidalarga amalqilishikerakbo'ladi. Harqandaysonninolgako'paytirsaknolnio'zibo'ladi. Har qanday sonni nolga bo'lish'mumkin emas degan qoidalarni bola esdanchiqarmasligi kerakbo'ladi. Ikkinchisinfdayig'indiniyig'indiga,qo'shishvayig'indiniyig'indidanayirishxossalarinio'z lashtirishgatayorgarlikmunosabatibilanikkitasoddaifodalardan iboratifodalarpaydo bo'ladi; (6+4)-(4+2); (5+3)+(3+2); Keyinroq esa ikki sonning ko'paytmasi va bo'linmasini o'z ichiga olgan ifodalarhampaydobo'ladi.3·5-7;12:4+3 va hokozolar. Amallar tartibi qoidalarni o'rganish II sinfda boshlanadi va quyidagi tartibdaamalgaoshiriladi: Oldin qavslarsiz ifodalarga qaraladi. Sonlar ustida birinchi bosqich amallari(qo'shish va ayirish) yoki ikkinchi bosqich amali (ko'paytirish va bo'lish) amallaribajariladi. 70 - 20 + 6; 12 · 4 : 3; ko'rinishdagi ifodalar nazarda tutiladi. O'quvchilar buvaqtgakelibbundayifodalarnio'qiyoladigan,yozaoladiganvaularningqiymatlarini topa oladiganbo'lishadi. Shusabablibirqanchashunday ifodalarmuhokamasidankeyino'quvchilarushbuqoidabilantanishadilar:agarqavslarsizifodalar dafaqatqo'shishyokiayirishamallariko'rsatilganbo'lsa,shutartibda,ya'nichapdano'nggaqarabbaj ariladi. v) Bir qancha shunday Ifodalardan so'ng o'quvchilarning o'zlari tegishli qoidaniifodalayoladilar. Ifodanialmashtirishbuberilganifodani,boshqaqiymatiberilganifodaqiymatiga teng bo'lgan ifoda bilan almashtirish deganidir. Boshlang'ich sinflardaifodalarnialmashtirishdaquyidagilar asosidabajariladi: Birxilqo'shiluvchilaryig'indisiniko'paytmabilanalmashtiriladi.; 3+3+3+3=3·4yokiaksincha6·5=5+5+5+5+5+5 Hisoblash usullarini asoslash uchun amallar xossalariga doir bilimlarni qo'llanib,o'quvchilarushbuko'rinishdagiifodalarni almashtiradilar. 36 +40= (30+6) +40=(30+40)+6 =70+6=76 108:4=(100+8):4=100:4+8:4=25+2=27 2sinfdao'quvchilarnitenglamayechishgao'rgatishmurakkabjarayonhisoblanadivao'qituvchidan kattamehnattalab etadi. Boshlang‘ichsinfo'quvchilarigatenglamalarniyechishgao‘rgatishda,ulardagitenglamaha qidagitushunchalarinishakllantirish;ularningtenglamayechishusullarihaqidagibilimvako'nikm alarinirivojlantirish;matematikadarslarini hayot bilan bog'lagan holda ularning o'qishdagi faolligini oshirish vafikrlash qobiliyotinicharxlash. Tenglamatushunchasihaqidagibilimlarni qoidalargatayanib, lahlilqilgan holda tenglama yechishga o'rgatish va misollar yorgamida mustahkamlashniamalgaoshirishlozimdir. Dastlab,o'quvchilargatenglamalarnitanlashusulibilanyechishgadoirmashqlar beriladi. Tenglamadagi noma'lum son "darcha" bilan ifodalanadi. Tenglikto'g'ri bo'lishi uchun "darchaga" qanday sonni qo'yish kerakligini o'quvchilardanso'raymiz va ular og'zaki topadilar, tekshirishni ham og'zaki bajaradilar ( 6+7=13;12 - 9=3; 16-9 =7). Keyin tenglama atamasini noma'lum son ekanligini tushuntiribo'tamiz.Keraklisonnitanlab,o'rnigaqo'yganlaridauso'ngbundaytengliklartenglamal ar deb atalishini aytamiz. Ya'ni "tenglamani yechish degan so'z, x ningo'rnigaqo'ygandatenglikto'g'ribo'ladigan sonnitopish"demakdir. Boshlang'ichsinflarda,xususan,IIsinfdao'quvchilargabir noma'lumlitenglamalarningba'zilariningyechilishusullaribilantanishtiramiz. Tenglamalarni yechishda quyidagi qoidalarni bilisho'quvchilarga qiyinchiliktug'dirmaydi: Noma'lum qo‘shiluvchini topish uchun yig'indidan ma'lumqo‘shiluvchiniayirishkerak. Noma'lum kamayuvchini topish uchun ayirmaga ayiriluvchini qo'shishkerak. Noma'lum ayiriluvchini topish uchun kamayuvchidan ayirmani ayirishkerak. Noma'lum bo‘linuvchini topish uchun bo'linmani bo'luvchigako‘paytirishkerak. Noma'lumko'payuvchinitopishuchunko'paytmaniko‘paytuvchigabo'lamiz. O‘qituvchiningtenglamabilantanishtiruviushbuko'rinishdagimasalalarniyechishbilanamalgao shiriladi:"Noma'lumsonga4niqo‘shishdiva12hosilqilishdi.Noma'lumsonnitoping?"Masala bo‘yicha x+4=12 tenglama tuziladi. Keyin o'quvchilarga "tenglamadanimama'lum?" (Ikkinchi qo'shiluvchi 4 vayig'indi 12) "Nimanoma‘lum?‖(Birinchiqo'shiluvchi).''Noma'lumqo'shiluvchiniq andaytopish kerak?" (Yig'indi 12 dan ma'lum qo'shiluvchi 4 ni ayirish kerak)savollaribilanmurojaatqiladi. Yechilishi:x+4=12 x=12-4 x=8 Tenglamayechibbo'lingandankeyintekshirishqilinadi:x=88+4=12;12=12bo'ladi.Demak,bo'lin uvchixva60sonlariningayirmasibilanifodalangan,bo'luvchi4,bo'limna80.Noma'lumbo'linuvch initopishuchunbo'linmanibo'luvchigako'paytirishkerakvatenglamaning davomini yechish o'quvchilargaqiyinchiliktug'dirmaydi. Misol:x·7+210=259 x·7=259-210 x· 7=49 x=49:7 x=7hosilbo‘ladi.7·7+210=259 Matematikadarsligio'quvchilarniba'zixilmasalalarnitenglamalartuzibyechishga o'rgatishni nazarda tutadi. Masalalarni tenglamalar tuzish bilan qo'shish,ayirish, ko'paytirish va bo'lish amallarining noma'lum sonlarini topishga doir soddamasalalaryechishgao'rgatishvamisollarbilanbirgalikdamatnlimasalalarnitenglamalar yordamida yechib o‘quvchilarning bilimlarini mustahkamlash muhimvazifahisoblanadi.Mantiqiyfikrlashqobiliyatlarinishakllantirishvarivojlaritirishga,o'zfi krlarinimustaqilbayonqilaolishgazaminyaratib,o'quvchilarni fikrlash dunyoqarashini kengaytirib, ularni zehnini va hozirjavoblikfazilatinitarbiyalashboshmaqsaddir. Matematika darsligi o'quvchilarni ba'zi xil masalalarni tenglamalar tuzishbilanyechishgao'rgatishninazardatutadi.O'quvchilarmasalalarnitenglamalartuzishbilany echishnio'rganibolishlariuchunularmasaladagiberilganvaizlanayotganmiqdorlarniajratibolishi kerakbo'ladi.Tenglamalarnituzishyordamida sodda masalalarni yechish ikkinchi sinfdan boshlanadi. Ikkinchi sinfdatenglamalar tuzish usuli bilan qo'shish, ayirish, ko'paytirish va bo'lish amallariningnoma'lumkomponentlarini topishgadoirsodda masalalaryechiladi. O'quvchilargamavzuyuzasidanmasalalaryechibko'rsatamiz. Masalan, "Savatda bir necha anor bor edi. Bog'dan yana 17ta anor uzib kelibsavatgasolingandan keyinsavatdagianorlar32ta bo'ldi, Avval savatdanechtaanorbo'lgan?". Oldinbumasalaniqisqachashartini.tuzibolarniz: oldinsavatdagianorlarsoninixbilanbelgilabolamiz; savatdagianorlarvayanateribkelibqo'shilgananorlarsonini(X+17)debolamiz; barchasi32tabo'ladivatenglamaquyidagichatuziladi: x + 17 = 32.Boredi- ?anor Uzib kelindi - 17 ta anorBarchasi-32 tabo'ldi. Masalanitenglamausulbilanyechishdao'quvchiningtaxminiymulohazalari: "savatdagi anorlar sonini x bilan belgilasak, uzib kelingan anorlar 17ta, barchasi 32 ta bo'ldi va savatda qancha anor bo'lgan?" demak,masalaningshartigako'ratensrlama tuzib ishlaymiz. Yechish:x+17=32 x=32-17 x=15 demak,savatda15taanorbo'lgan. O'quvchilaruchunengqiyinvaziyatnoma'lumnito'g'rio'rindaishlatib,tenglamani to'g'ri tuzishdir. O'quvchilarda tushunchalar hosil bo'lishi uchun shungao'xshashmasalalardanyanabirnechtasinitushuntirganholdaishlabko'rsatamiz, 1. Masala. Voleybol to'garagida 17 ta o'gil bola va bir necha qiz bolalar bor edi.To'garakka yana 8 ta qiz qo'shib olingapidan keyin qiz bolalar soni o'g'il bolalarsonidan4 takambo'ldi.Shaxmat to'garagidaqanchaqizbolabo'lgan? o'g'ilbolalar17ta; birnechtaqizbolalarnixbilanbelgilaymiz; 3) to'garakkayana8taqizqo'shiladi; 4) qiz bolalar soni o'g'il bolalar sonidan 4 ta kam.Tenglamaniquyidagichaqilib tuzibolamiz: demak,o'g'il bolalar-17ta; qizbolalarni-x +8 -x Download 67.12 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|