Bob. Korporativ nizolar

2. Hamkorlikda bo’lmagan qo’shilishlardan himoya qilish usullari

Qonunchilikda «qo’shib olish» tushunchasiga yuridik ta’rif berilmagan. Biroq xo’jalik yuritish amaliyoti shuni ko’rsatadiki, nodo’stona qo’shib olish holatlari mulkchilikning o’zgarish jarayonlari to’xtamayotgan sharoitlarda O’zbekistonda keng tarqalgan. Jahon amaliyotida bunday harakatlar «yutib olish» nomini olgan.
«Hamkorlikda bo’lmagan qo’shilish» (aktsiyalarni agressiv ravishda sotib olish) deganda investorning aktsiyadorlik jamiyatining aktsiyalar nazorat paketini aktsiyadolardan menejerlarning roziligisiz xarid qilish bo’yicha harakatlari tushuniladi. Agressiv ravishda xarid qilish aktsiyadorlar tarkibida jiddiy o’zgarishlarga, DK shaxsiy tarkibi va kompaniyaning etakchi menejerlarini almashtirishga, kompaniyaning moliya siyosatini o’zgartirishga, aktsiyadorlik jamiyati faoliyatining asosiy yo’nalishlari va aktsiyadorlarga nisbatan siyosatning o’zgarishiga olib keladi.
Amaliyotda nodo’stona qo’shib olish tashabbuskori sifatida doim ham tashqi
investor ishtirok etmaydi, bu qo’shib olinayotgan aktsiyadorlik jamiyatining minoritar aktsiyadori ham bo’lishi mumkin.
Aktsiyadorlik jamiyati menejmenti va aktsiyadorlariga bilvosita ta’sir usullari qatoriga quyidagilar kiritiladi:

• 
  korxonaga nisbatan amaldagi menejerlar tarkibi vakolatlarini to’xtatish, aktsiyadorlik jamiyati boshqaruv organining ishini to’xtatib turish, aktsiyalarning qadrsizlanishi bilan tahdid soladigan bankrot jarayoni qo’zg’atish.
  

Siz yirik ta’minotchi-kompaniya bilan hamkorlik haqida kelishib olasiz. Ayrim shartlarni, xususan, to’lov muddatini keyinga surish masalasini siz og’zaki kelishib olasiz (haqiqatda ko’proq shunday bo’ladi). Ma’lum vaqt o’tgandan so’ng kelishib olingan shart «esdan chiqariladi» va siz bankrot jarayoniga tortilgan bo’lib chiqasiz.

• 
  korxona faoliyati uchun uning ta’minotchilari, kreditorlariga ta’sir ko’rsatish vositasida sun’iy iqtisodiy qiyinchiliklar yaratish; qarzlarni sotib olish;
  
• 
  huquq-tartibot, soliq va bojxona organlari, ya’ni «ma’muriy resurs» tomonidan aktsiyadorlik jamiyati faoliyatining ko’p sonli tekshiruvlarini tashkillashtirish;
  
• 
  aktsiyadorlarga ta’sir ko’rsatish maqsadida jamiyat haqida salbiy axborot chop etish;
  
• 
  jamiyat va uning rahbarlariga nisbatan turli da’volar qo’zg’atish;
  
• 
  aktsiyadorlarga ularga tegishli aktsiyalarni sotish taklifi bilan Toshkent murojaat qilish (bunday murojaat usullari har xil).
  

Kompaniyani hamkorlikda bo’lmagan qo’shilishdan himoya qilish usullari quyidagicha:

1. 
   korxona aktsiyalarining yakuniy xaridori kim (buyurtmachi kim) ekanligi va u qanday maqsadda korxona ustidan nazorat o’rnatish istagida ekanligini aniqlash;
   
2. 
   aktsiyalarni javob tariqasida sotib olish – eng tarqalgan himoya usuli. Aktsiyalar sotib olishni emitentning o’zi (o’z aktsiyalarini o’z balansiga yoki sho’’ba tashkilot balansiga xarid qilish yo’li bilan), emitentning aktsiyadorlari yoki do’stona munosabatdagi tashqi investor («oq ristar») tashkillashtirishi mumkin;
   
3. 
   reestr egasini almashtirish (reestr egasi kompaniya aktsiyadorlari ro’yxatiga to’liq foydalanish huquqiga ega va u axborotni noqonuniy tarqatishi mumkin);
   
4. 
   agressor sun’iy ravishda kompaniyani qarzdor qilib qo’ymasligi uchun barcha to’lanmagan qarzlarni sotib olish.
   

Agressor sizning qarzlaringizni sotib olmoqda. Qarz to’lanishidan bir necha kun oldin bosqinchi-kreditor o’z schetlarini yopadi, manzilini o’zgartiradi, uch oydan keyin esa sudga qarzdorni bankrot jeb e’lon qilish da’vosi bilan murojaat qiladi;

5. 
   qo’yidagi maqsadda zudlik bilan qayta tashkil qilish: YoAJ yoki MChJga aylantirish;
   

-aktsiyalarning hammasini sotib olish va minoritariylardan xalos bo’lish. Usullardan biri masalan, aktsiyalarning yuztasini bittaga konsolidastiyalash haqidagi yig’ilishda qaror qilinishi mumkin. Bu holatda kichikroq sonli aktsiyalar egalari kasrli aktsiyalarga (chorak aktsiya, uchdan ikki qismli aktsiya va h.k.) aylanadi, kasrli aktsiyalar esa aktsiyadorlik jamiyatini to’liq sotib olishga xalaqit berishi mumkin. qayta tashkil qilish har biri alohida qiziqish uyg’otmaydigan bir nechta kompaniyalarga ajratish shaklida amalga oshirilishi mumkin. shuningdek, kompaniyaning qimmatli aktivlarini yangi yuridik shaxsga yoki sho’’ba
kompaniyaga berish va uni keyinchalik alohida ajratish mumkin;

6. 
   yopiq yozishmalar yo’li bilan emissiya (qo’shimcha qimmatli qog’ozlar chiqarishni joylashtirish). Jarayon juda katta (vaqt bo’yicha – bir chorak atrofida), lekin eng samarali usul hisoblanadi. qimmatli qog’ozlarni joylashtirish haqida qaror aktsiyadorlar umumiy yig’ilishida qabul qilinishi, bunday qaror uchun yig’ilishda qatnashayotgan aktsiyalarning kamida 75%i ovoz berishi lozim;
   
7. 
   qo’shib olish ob’ektining jalb etuvchanligini pasaytirish (aktivlarning bir qismini sotib yuborish, ayrim ob’ektlarni ijaraga berish, aktivlarga garovga qo’yish, muammoli aktivlar va passivlar sotib olish);
   
8. 
   nizom bilan himoyalanish – eng oldini olish chorasi hisoblanadi (masalan, aktsiyadorlik jamiyatlari to’g’risidagi qonunda aytilishicha: jamiyat nizomida bitta aktsiyadorga tegishli bo’lgan aktsiyalar soniga va ularning umumiy nominal qiymatiga cheklov belgilanishi mumkin. Aktsiyador jamiyatning ovoz berish huquqiga ega bo’lgan aktsiyalarining 1% igacha ega bo’lishi mumkin):
   

• 
  nizomda ularni tuzish yirik bitimlar uchun belgilangan jarayon bo’yicha amalga oshirilishi lozim bo’lgan bitimlar ro’yxatini kengaytirish;
  
• 
  aktsiyadorlik jamiyatining oliy tabaqa menejerlari bilan shartnomalarga
  

jamiyat tomonidan shartnomani muddatidan oldin bekor qilishda katta miqdorda tovon pul to’lash majburiyatini kiritish;

• 
  qo’shib olish va birlashish masalalarini hal qilish uchun zarur ovozlar foizining yuqori bo’lishi sharti. Ayrim g’arb kompaniyalari zarur ovozlar sonini 95%gacha belgilaydilar;
  

9. 
   davlatning jamiyatni boshqarishda ishtirok etish maxsus huquqini joriy qilish («oltin aktsiya»), bu agressorlarning qiziqishini keskin pasaytiradi.
   

Mulkni qaytadan bo’lish – ishbilarmonlik voqeligiga xos bo’lgan jihat
hisoblanadi. Bironta aktsiyadorlik jamiyati «qaytadan bo’lish»dan kaflatli himoyalanishi mumkin emas, shuning uchun hech bo’lmaganda nodo’stona qo’shib olishdan himoya qilishning klassik usullarini bilib olish talab qilinadi.