Bob. Marketing va uni rivojlanishining asosiy

Yillar	Nazariy asoslari	Usullar
Qo Hash sohalari
1900- 1950- yillar	Tovar haqida ta limotning paydo bo lishi, tovar tarqatishga xos yon- dashuv, eksport va sotuv nazariya- larining yaratilishi	kuzatuv, xarid va sotuv jarayonining tahlili, iste molchilami sotib olish qobiliyati tahlili	ommaviy tovarlar ishlab chiqarish, qishloq xo jalik tarmoqlari
1960 yillar	Sotuv haqida ta limot, sotuv hajmiga yo naltirilganlik tovar va uning fiinksiyalariga urg u berish, distribyuterlik nazariyasining shakllanishi	rag batlar tahlili, operatsiyalar tahlili, modellashtirish	iste mol tovarlari iste molchilari
1970 yillar	Qaror qabul qilishning ilmiy asoslari. Marketing tavsiya qiladi, sotuvga yo naltirilganlik, iste mol- chiga qisman e tibor	Faktoring, diskrimenant tahlil, matematik usullar, marketing modellari	Ishlab chiqarish vositalari va iste mol vositalari iste molchilari
1980- 1990 yillar	Vaziyatli tahlil. Marketing menej- ment funksiyasisifatida, raqobat tahlili nazariyasi, ekologiya asoslarining shakllanishi, strategik marketing	pozitsiyalash, klaster tahlili, iste molchilar tipologiyasi, ekspertiza, sabab va oqibat tahlili	Ishlab chiqarish vositalari, iste mol vositalari, xizmat sohasi iste molchilari
1991 yildan hozirga qadar	Marketing haqidagi ta limot tadbirkorlikning funksiyasi va instrumentariysi sifatida. Bozor tarmoqlari nazariyasi, kommunikatsiyalar nazariyasi va о zaro ta sir. Ijtimoiy va ekologik yo naltirilganlik	pozitsiyalash, klaster tahlili, iste molchilar tipo­logiyasi, ekspertiza, iste molchilar xulq-atvori modeli, benchmarking, о yinlar nazariyasi	Ishlab chiqarish vositalari, iste mol vositalari, xizmat sohasi iste molchilari, foydasiz korxonalar, tadbirkorlik subyektlari

Shuni ta kidlash lozimki, 90 - yillar о rtalarida bozor tarmoqlarida marketing kommunikatsiyalari to g risida nazariya va uslubiyotlar yara- tildi.
Rossiya Fanlar Akademiyasi, Sankt Peterburg moliya-iqtisod universiteti va boshqa oliy ta lim muassasalari olim va tadqiqotchilari bozomi о rganish iste molchilami taqiq etish bo yicha ilmiy tadqiqot- lami kengaytirdilar. Marketing rivojlanishi evolyutsiyasi uning iqtiso­diy otning barcha sohalariga joriy etilishi bilan xarakterlanadi.

1. 
   bosqichda Marketing amaliy iqtisodiyot sohasi sifatida ко rilib, sotuvni samarali tashkil qilish, sotuv jarayoni bilan bog liq bo lgan vaziyatlami tahlil qilish, firma faoliyati rentabelligini oshirishga qara- tilgan.
   
2. 
   bosqichda Marketingning turli konsepsiyalari shakllandi. Bu davrda marketingning asosiy funksiyalari bozomi о rganish, reklama, sotuvni rag batlantirish, sotuvni rejalashtirish kabilarga katta e tibor qaratiladi.
   
3. 
   bosqichda Marketing bozor konsepsiyasini boshqarish sifatida ко rilib, marketingning nazariy va uslubiy asoslarini rivojlantirishga zarurat tug ildi.
   
4. 
   bosqichda Marketing rivojining evolyutsiyasi marketingni boshqarish nazariyasini ishlab chiqish, bozomi о rganish usullarini mukammallashtirsh, narx, kommunikatsiya, sotuv siyosatini amalga oshirish orqali qarorlar qabul qilishni to g ri amalga oshirish bo yicha nazariy va amaliy ко rsatmalar ishlab chiqildi.
   
5. 
   bosqichda Marketing menejment nazariyasi rivojlana boshladi. Bu nazariya zamonaviy axborot texnologiyalariga asoslangan holda bozor tarmoqlarining xususiyatlari, о zaro bir biriga ta siri kabi masalalarga katta e tibor berildi. Raqobatli bozor sharoitida tovar sifati uning xarakteristikasi, xizmat sifatiga asosiy e tibor qaratildi. Ekologik marketing konsepsiyasi shakllandi.
   

О zbekistonda 1980-yillardan boshlab iqtisodiyot о quv yurtlarida marketing kurslari о qitila boshlandi. Shu yillari marketing masalalari bilan S. Salimov, S. G ulomov, A. Bekmurodov, J. Jalolov, M. Qosimova, D.Muhitdinov, X.Raimov, A. Soliyev kabi olimlar ilmiy tadqiqot ishlari olib bordilar. 1986-yilda «Sovplastital» qo shma korxonasida birinchi bo lib marketing bo limi tuzildi. Shuningdek, «Toshkent to qimachilik mashinasozlik zavodi» aksiyadorlik jamiyati, «V. P. Chkalov nomidagi Toshkent aviatsiya ishlab chiqarish birlash- masi» davlat-aksiyadorlik birlashmasi, «Toshkent qishloq xo jaligi mashinasozligi» aksiyadorlik jamiyati kabi korxonalarda ham marketing bo limlari ochildi.⁴
Mamlakatimizda hozirda faoliyat ко rsatayotgan tijorat banklari, yirik ishlab chiqarish korxonalarining aksariyatida marketing bo limlari ish olib boradi.
Yillar davomida marketingning roll juda о zgaradi. Marketingning- rivojlanishini tushunish zamonaviy marketingni tushunishga yordam beradi. Bozordagi holat, raqobat darajasi, atrof-muhitga qarab firmalar о zlari uchun turli marketing dasturlarini ishlab chiqishlari mumkin.
Marketing rivojlanishining 5 ta bosqichi:

1. 
   oddiy savdo sotiq davri;
   
2. 
   ishlab chiqarish davri. Sanoat revolyutsiyasidan keyin to 1920- yillargacha ко p kompaniyalar ishlab chiqarish davrida edilar («Ishlab chiqarish davri» da kompaniyalar ma lum turdagi niahsulotlami ishlab chiqarishga ixtisos+ashgan);
   
3. 
   realizatsiya davri.
   

1930-yillarga kelib G arb kompaniyalari ishlab chiqarish quwatini keskin pasaytirdi, endi ishlab chiqarish muammo emas, balki raqobatda yengib chiqib о z mahsulotini sotish muhim edi, («Realizatsiya davrida» kompaniya raqobat kuchayganligi uchun sotuvga e tibor qaratishi tushuniladi);

4. 
   marketing bo limi davri;
   
5. 
   marketing kompaniyasi davri;
   

Oddiy savdo-sotiq davri		Ortiqcha sotish
Ishlab chiqarish davri		Taklifni ko’paytirishortiqcha sotish
Realizatsiya davri		Raqobatda yengish
Marketing bo’limi davri		Umumlashtirish va nazorat
Marketing kompaniyasi davri		Mijozni uzoq muddatli qanoatlantirish