Bob. Marketing va uni rivojlanishining asosiy

1.4-rasm. Marketing maqsadlari va tadbirlari integratsiyasi



Marketing miksni ishlab chiqishda quyidagi prinsiplarga asoslanish lozim.

• 
  Ketma-ketlik tamoyili, har bir о zgaruvchi miqdoriy ко rsat- kichni boshqasi bilan mosligini ta minlash. Masalan, yuqori sifatli mahsulotga sifatli reklama va tegishli ravishda chiroyli va qulay qadoq tayyorlash.
  
• 
  Bozor konyunkturasi о zgarib turuvchi bir paytda shunga qarab mahsulot ishlab chiqarish, sifatga e tibor berish kerak. Mahsulot reklamasida mahsulot sifatini bo rttirib ко rsatish orqali iste molchini jalb etish va h.k.
  
• 
  Firmaning budjet va boshqa moliyaviy xarajatlarini hisob-kitob qilib, marketing kompleksi va miksini rejalashtirish, bozordagi aniq vaziyatga qarab marketingning tegishli tadbir va usullarini qo Hash, firmaning kapital va aylanma mablag larining samarali qo llanilishini ta minlash. Marketing tadbirlariga ketadigan sarf xarajatlar kalkulyat- siyasini hisoblash va samarani baholash.
  

Firma tovar aylanmasi va oladigan foydasiga juda ко p omillar ta sir ко rsatadi. Marketing miksning bo lishi mumkin bo lgan kombinat- siyalari soni quyidagi formula orqali topiladi.
a
K^n
К marketing miksning mumkin bo lgan kombinatsiyalari soni;
a instrumentlar soni;
n marketing miks tarkibida submikslar soni. Kombinatsiyalar soni qancha ко p bo Isa, marketing chora-tadbirlarini qo Hash imkoni ham shuncha ко p bo ladi. Bunday vaziyatda eng optimal marketing miksni topish masalasi ко ndalang turadi.
Marketing, miksning optimizatsiya jarayoni marketing budjetini kengaytirish muammolari bilan bog liq bo lib, turli marketing tadbirlarini о tkazishni talab etadi. Ba zi muhim omillami, ya ni tovar yoki xizmat narxi, chegirmalami о zgartirish orqali kutilgan natijalarni olish mumkin. Marketingning har bir submiksi ham taktik, ham strategik vosita (instrument)ga, tovar, kelishuv, taqsimlash siyosatlari esa ко p- roq strategik ahamiyatga ega. Kommunikativ siyosat esa taktik ahamiyatga ega bo lib, tovar hayotiylik davrining turli bosqichlarida ко proq ishlatiladi. Optimal marketing-miks shunday marketing instrumentlarining kombinatsiyasidan iboratki, uning natijasida firma ко zlagan maqsadiga, marketing budjetini oqilona, ya ni ratsional sarflagan holda erishadi. Marketing-miks har bir elementining ahamiyati korxona turiga (savdo, ishlab chiqarish, vositachi firma), tovar turiga va xaridoming xulq-atvoriga bog liq. Ba zi tovarlar uchun narx muhim ahamiyatga ega bo Isa, boshqalari (kundalik iste mol tovarlari, qimmat- baho uy buyumlari, zargarlik mahsulotlari) uchun hal qiluvchi ahami­yatga ega emas. Standartlashtirilgan yoki bir maqsadda ishlatiladigan mahsulotlar (benzin, elektr energiyasi, gaz) uchun tovar siyosati uncha ahamiyatga ega emas, bunday strategik mahsulotlarga davlat tomonidan narxlar о matiladi. Keng iste mol tovarlari, uzoq muddat foydalanadigan tovarlarga narx siyosatining ta siri katta. Raqobat va bozor mexanizm- lari faol ishlayotgan davlatlarda marketing instrumentlarini qo llab hatto kun davomida ham narxlarga korrektirovka kiritish mumkin. Narx navo bozor konyunkurasiga jiddiy ta sir etuvchi omildir.

• 
  Bosh maqsad.
  
• 
  Funksional bo limlar maqsadi.
  

1.5 -rasm. Tadbirkorlik tizimida marketing miks elementlari



Marketing miks nazariyasi va amaliyotinig rivojlanishi va uning asosida korxona va firmalarda marketing tadbirlarining rejalashtirilishi marketing menejment nazariyasi, uslubiyoti va usullarining shakllani- shiga olib keldi. Marketing menejmentning ilmiy yo nalish va tadbirkorlikni tashkil qilishga yangicha yondashuv sifatida shakllanishi- ga nafaqat marketingning qo llanilishi, balki bozor sharoitida firma va korxonalaming maqsadli ravishda faoliyatini yo naltirilganligi, awalambor, iste molchilaming talab va ehtiyojlarini qondirish so ngra foyda olish yotganligi sabab bo ldi. Marketing jarayonini turli vaziyat- lardan kelib chiqqan holda boshqarish, tegishli marketing siyosati va tadbirini qo Hash raqobat sharoitida juda muhimligini firmalar juda yaxshi anglab oldi. Ishlab chiqaruvchidan to iste molchiga tovar va xizmatlar yetib borguncha qanchadan qancha muloqot auditoriyasi obyektlariga duch kelinadi, о zaro ta sir va aks ta sir albatta yuqori madaniyat va hamkorlik asosida amalga oshirilsa, natija yuqori bo ladi.
1980-yilning о rtalarigacha marketing tovarlami taqsimlash va sotish usuli sifatida qaralganligi bozor va kuchli raqobat sharoitida tovar va xizmatlar bozori tarmog ining rivojlanishiga salbiy ta sir ко rsatib, marketing tizimi subyektlari о rtasida kommunikatsiya aloqalarini yuqori darajada о matishga to sqinlik qildi. Marketing jarayonlarining ijtimoiy va ekologik yo naltirilganligi marketingni boshqarish kon- sepsiyasining sotishga yo naltirilganligini chekladi. Demak, bu mar­keting faoliyatida sotish, reklama, taqsimlash va narx shakllanishidan tashqari marketing funksiyasining integrallashgan funksiyasi, ya ni marketingni boshqarish iqtisodiyotning har bir bosqichi uchun muhim funksiya sifatida shakllandi.
Nazorat uchun savollar

1. 
   Marketing tushunchasining mohiyati nimaga yo naltirilgan?
   
2. 
   AQShlik marketolog professor Filipp Kotler marketingga qanday tarif bergan?
   
3. 
   Marketing konsepsiyalari va uning evolyutsiyasi haqida tushuntiring.
   
4. 
   Marketing kompleksi, deganda nimani tushunasiz?
   

2. 
   bob. MARKETING TAMOYILLARI, VAZIFALARI, FUNKSIYALARI VA TURLARI
   

1. 
   Marketing tamoyillari