Bob. Sog‘liqni saqlash tizimini moliyalashtirish­ning nazariy va tashkiliy-huquqiy asoslari

O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjetining xarajatlar tizimi²⁸

№	Ko‘rsatkichlar	2010 yil		2011 yil		2012 yil			2013 yil
		Mlrd so‘m	Jamiga nisbatan %	Mlrd so‘m	Jamiga nisbatan %		Mlrd so‘m	Jamiga nisbatan %		Mlrd so‘m	Jamiga nisbatan %
I	Davlat maqsadli jamg‘armalarsiz xarajatlar- jami	13732,50	100	16991,10	100		21571,70	100		26312,40	100
1.	Ijtimoiy sohalar va aholini ijtimoiy qo‘llab- quvvatlash uchun xarajatlar - . jami	8113,0	59.08	10112,3	59.52		12513,2	58.01		15573,5	59,19
	shu _ jumladan:
1.1	Maorif	4635,06	33,75	5890,8	34.67		7223,7	33.49		8984,6	34.14
1.2	Sog‘liqni saqlash	1704,1	12,41	2217691,9	13.05		2820,3	13.07		3768,6	14.32
1.3	Madaniyat va sport	159,9	1.16	194,	1.15		226,9	1.05		279,1	1.06
1.4	Fan	83,5	0,61	111,0	0.65		140,4	0.65		173,1	0.65
1.5	Ijtimoiy ta’minot	59,2	0.43	74,3	0.44		93,8	0.43		107,3	0.4
1.7	Oilalarga ijtimoiy nafaqalar, shu jumladan bolali oilalar	1431,9	10.43	1582,5	9.31		1899,0	8.80		1839,9	9.0
1.8	Oliy o‘quv yurtlarini moddiy-texnik bazasini rivojlantirish fondi	-	-	-	-		70	0.32		175	0.66
1.9	Qishloq hududlarida uy-joy qurilishi Dasturini moliyalashtirish uchun kredit liniyalariga	-	-	-	-		-	-		374,7	1.42
2.	MNJ, MPJ va fuqarolar jamiyatlari institutlarini rivojlantirish mablag‘lari va grantlari	4,5	0,03	5,0	0.03		6,0	0.03		7,0	0.02
3.	Iqtisodiyot xarajatlari	1573,2	11.46	1952,1	11.49		2372,0	11.00		2791,9	10.6
4.	Markaz. invest-larni moliyalashtirish xarajatlari	825,0	6,01	950,0	5.59		1059,3	4.91		1300,0	4.94
5.	Davlat xokimiyati, boshqaruv va sud organlarini saqlash xarajatlari	351,99	2.56	472,3	2.78		629,2	2.92		825,9	3.13
6.	Fuqarolarni o‘z-o‘zini boshqarish organlarini saqlash xarajatlari	118,5	0.86	152,2	0.90		191,7	0.89		287,3	1.09
7.	Vazirlar Mahkamasining zaxira jamg‘armasi	5417	0.39	57,0	0.34		70,90	0.33		85	0.32
8.	Ta’lim va tib.muas. Rekonstr. qilish, kapital ta’m. va ta’min. fondiga o‘tkaz. mablag‘lar	-	-	-	-		264,0	1.22		311,5	1.18
9.	Boshqa xarajatlar	2692,06	19.60	3290,14	19.36		4465,	20.70		5441,8	20.68

O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti xarajatlari aholi turmush farovonligini oshirishda yanada ijobiy o‘zgarishlami ta’minlashga, byudjet sohasi xodimlari ish haqi, pensiyalar, nafaqalar, stipendiyalar miqdorini izchil oshirib borish kabi ijtimoiy sohadagi tadbirlarni moliyalashtirish bilan birga jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida mamlakatni barqaror iqtisodiy rivojlantirishning eng muhim omili sifatida ichki talabni rag‘batlantirishga yo‘naltirilgan chora-tadbirlar kompleksini amalga oshirishga yo‘naltirilmoqda. Davlat byudjeti xarjatlari tarkibida ijtimoiy soha va aholini ijtimoiy qo‘llab- quvatlash xarajatlari jami xarjatlarning eng yuqori ulushga ega bo‘lib, ular 2010- yilda jami davlat byudjeti xarajatlarining 59,1 foizni, 2011-yilda 59,5 foizni, 2012- yilda 58,0 foizni tashkil etgan va 2013-yilda 59,2 foizni tashkil etishi rejalashtirilgan. Iqtisodiyot xarajatlari esa 2010-yilda 11,5 foizni 2012-yilda esa 11 foizni tashkil etishi ko‘zda tutilgan. Markazlashtirilgan investitsiyalarni byudjetdan moliyalashtirish uchun 2010-yilda 825 milliard so‘m, 2011-yilda 950 milliard so‘m, 2012-yilda esa 1059 milliard so‘m sarflanishi ko‘zda tutilgan. Bu o‘z navbatida hozirgi kunda amalga oshirilayotgan iqtisodiyotni modernizatsiya qilish va yangilash, innovatsion texnologiyalarni keng joriy qilish bilan bog‘liq yirik va strategik ahamtyatga ega bo‘lgan loyihalarni moliyalashtirishda byudjet investitsiyalarining ham ahamiyati yuqoriligidan dalolat beradi. Iqtisodiyotga sarflangan xarajatlar 2013-yilda 10,6 foizni tashkil etishi ko‘zda tutilgan. 2012- yilga nisbatan jami xarajatlarga nisbatan foizda kamayish kuzatilgan bo‘lsada, ushbu sohaga qilingan nominal xarajatlar hajmi ortib borgan.

2. 
   jadvaldan shuni ko‘rish mumkinki, 2010-yilda sog‘liqni saqlash xarajatlari uchun mablag‘lar 2005-yildagiga nisbatan 4.7 barobarga oshgan bo‘lsa, 2013 yilga kelib esa 2005-yildagiga nisbatan 9.5 barobarga, 2010 yilga nisbatan 2 barobarga oshirilgan. YaIMga nisbatan davlat xarajatlari 2005-yilda 22,5 foizni, 2010-yilda 21,7 foizni, 2013-yilda 22,3 foizni tashkil qilgan bo‘lsa, sog‘liqni saqlash xarajatlarining YaIMdagi ulushi 2005-yilda 2,4 foizni, 2010-yilda 2,8 foizni, 2013-yilda 2,9 foizni tashkil qilgan. Ya’ni, ushbu davrlarda sog‘liqni
   

saqlash xarajatlariga ajratilayotgan mablag‘lar yildan yilga o‘sib borayotganini ko‘rish mumkin.
Xalqaro sog‘liqni saqlash tashkilotining ma’lumotlariga ko‘ra, dunyo bo‘yicha sog‘liqni saqlash xarajatlarning YaIMdagi ulushi minimal darajada 1,8 foizni, maksimal darajada 15,0 foizni tashkil qiladi. Ya’ni Afrika mamlakatlarida 6,0 foiz, Amerika qit’asida 12,6 foizni, Janubiy-Sharqiy Osiyoda 3,8 foizni, Yevropa qit’asida 8,5 foizni, O‘rta Sharq mamlakatlarida 4,2 foizni tashkil etadi .

2.