Боб. Қурилишни ташкил этиш ва режалаштириш асослари

Пудрат усули. Пудрат усулида қурилиш жараёнида тегишли ваколат ва мажбуриятларга эга бўлган 3 та томон вакиллари иштирок этадилар: буюртмачи, бош пудратчи ва ёрдамчи пудратчи ташкилотлар.
Пудрат шартномасини буюртмачи бош пудратчи билан ишлар бошланмасдан олдин бино ва иншоотларни қуриш, қайта қуриш ёки техникавий қайта қуроллантиришнинг бутун даври учун тузади.
Бош пудратчи ўз кучи ва воситалари билан лойиҳа-смета ҳужжатларида келтирилган объектларни қурилиш меъёрлари ва қоидаларига мувофиқ қуриши, монтаж қилинган асбоб-ускуналарни синовдан ўтказиши, асбоб-ускуналарни комплекс синов ишга туширилишида қатнашиши, ишчи қабул комиссиясига тугалланган объектни топшириши ва объектни буюртмачи ва ёрдамчи пудратчи ташкилотлар билан биргаликда белгиланган муддатларда ишга туширилишини таъминлаши лозим.
Бош пудратчи буюртмачи олдида ўзи ва ёрдамчи пудратчи томонидан бажарилган барча ишлар учун жавоб беради, ёрдамчи пудратчи эса бош пудратчи олдида фақат ёрдамчи пудрат шартномасида кўрсатилган ишларнинг турлари учунгина жавоб беради.
Хўжалик усули. Хўжалик усулида қурилиш-монтаж ишлари қурилиш қилувчи ташкилотларнинг ўз кучлари ва воситалари билан бажарилади. Ушбу усулда ишларни бажариш учун махсус қурилиш ва қурилиш-таъмирлаш ташкилотлари, участкалари ёки цехлари ташкил қилинади. Ишларни бажаришни ушбу усулда ташкил қилганда буюртмачи керакли ишларни қисқа муддатларда бажариш имкониятига эга бўлади, қурилишга доир масалаларни ҳал қилишда тезкорликка эришилади. Ушбу усулда ишлайдиган қурилиш ва қурилиш-таъмирлаш ташкилотлари керакли қурилиш механизмлари ва малакали қурувчи кадрлар билан таъминланади.


1.3. Қурилиш ишлаб чиқариши иштирокчилари

Қурилиш - халқ хўжалигини энг йирик ва энг тараққий этган тармоғи ҳисобланиб, унда кўплаб юридик шахслар, ташкилот, корхона ва муассасалар буюртмачи, пудратчи, лойиҳачи, таъминотчи ёки тадқиқотчи сифатида иштироқ этадилар.

Буюртмачи - қуриладиган бино ёки иншоотнинг эгаси ҳисобланиб, у ўз мақсади йўлида қурилишни ривожлантиради, ўз кучи билан, ёки шаҳар (туман) меъморчилик бўлими ёрдамида лойиҳалашга меъморий-тарҳий топшириқ тайёрлайди, лойиҳаловчи муассасаларга буюртма бериб қурилишнинг лойиҳа - смета ҳужжатларини тайёрлатади, бош пудратчи ташкилот билан қури­лишни бажаришга шартномалар тузиб қурилишни банк тизимлари орқали молиялаштиришни тўла таъминлайди, қурилишни назорат қилади ва қуриб битказилган объектлар ёки уларнинг мажмуасини қабул қилиб олади. У биноларга ўрнатиладиган технологик жиҳозларни етказиб беришга ҳам маъсулдир. Айрим ҳолларда у шартномага мувофиқ қурилишни материаллар ва тузилмалар билан таъминлашда ҳам иштирок этиши мумкин. Бугунги кунда юридик шахслар, хусусий корхона ва фермер хўжаликлар, қўшма корхоналар, давлат ташкилотлари ва муассалари, ҳиссадорлик ва жамоа ҳўжаликлари мулкчиликнинг шаклидан катъий назар, ҳамда жисмоний шахслар (фуқаролар) ҳам буюртмачи бўла олиши мумкин.
Янги саноат бинолари қурилишида буюртмачи функциясини қурилаётган корхонанинг дирекцияси бажарса, қайта қуриш, кенгайтириш ёки техник қайта қуроллантиришда буюртмачи бўлиб амалдаги корхонанинг дирекцияси ҳисобланади.
Уй-жой бинолари ва жамоат, маданий-маиший объектлар қурилишида буюртмачи сифатида жисмоний шахслар, маҳаллий ҳокимият структуралари ва саноат корхоналари чиқши мумкин.
Уй-жой биноларини капитал таъмирлаш ва қайта қуришда буюртмачи сифатида уй-жой фондининг эгалари чиқадилар.
Лойиҳаловчи - буюртмачининг топшириғига мувофиқ ўзаро шартнома асосида қурилишнинг лойиҳа-смета ҳужжатларини тайёрлаб беради. Қурилиш даврида муаллифлик назоратини олиб боради. Лойиҳалаш ташкилотларига муҳандислик-геологик тадқиқотларни олиб борувчи, геодезик ишларни бажарувчи ва бевосита лойиҳа ҳўжжатларини тайёрловчи муассаса ва ташкилотлар киради.
Пудратчи - тайёр лойиҳа асосида қурилишни амалга оширувчи қурилиш-монтаж, лойиҳалаш-қурилиш ёки бошқа ташкилотлар ва фирмалардир. Шунингдек, тегишли тартибда ёки танлов асосида қурилишда қатнашиш хуқуқини олган юридик ёки жисмоний шахслар ҳам пудратчи бўлишлари мумкин.
Қурилишдаги вазифаси ва маъсулиятига кўра улар бош пудрат­чи ва ёрдамчи пудратчиларга бўлинади. Бош пудратчи буюртмачи билан ўзаро шартномага мувофиқ қурилишни тўла бажаришга ва уни фойдаланишга топширишга маъсул ҳисобланади. Ёрдамчи пудратчи зарур ҳолларда (алоҳида ва махсус ишларни бажаришда) бош пудратчи билан ўзаро шартномага мувофиқ қурилишда иштирок этади. У бажарган ишлари бўйича бош пудратчи олдида маъсул ҳисобланиб фақат у билан ҳисоб-китоб қилади. Бош пудратчи ёрдамчи пудратчиларнинг ички ишлаб чиқариш ишларига аралашмаган ҳолда уларнинг қурилишдаги фаолиятини назоратга олади, улар томонидан бажарилган ишларга ҳам буюртмачи олдида жавоб беради.
Мулкчиликнинг қандай шаклда бўлишидан катъий назар, барча қурилиш ташкилотлари ва қурилиш фирмалари қурилишда бош пудратчи ёки ёрдамчи пудратчи сифатида иштирок этишлари мумкин.
Таъминотчи - ўзининг маҳсулоти билан қурилишни таъминловчи корхона ташкилот ва муассасалардир. Уларга аввало қурилишни материаллар, тузилмалар ва яримтайёр маҳсулотлар (ғишт, цемент, оҳак, шифер, ёғоч-тахта, линолеум ва х.к.) билан, машина - механизм ва асбоб ускуналар билан таъминловчи корхона ва ташкилотлар киради. Қолаверса, қурилишга ишчи-хизматчилар, яъни мутахассис кадрлар тайёрлаб етказиб берувчи касб-ҳунар коллежлари, Олий таълим муассасалари хам қурилиш таъминотчиси хисобланадилар.
Тадқиқотчи сифатида қурилишда иштирок этувчи муассасалар қурилиш соҳасидаги камчиликлар ва муаммоларни илмий тадқиқ қилиш йўли билан ечиб бериш, қурилиш меъёрларини асослаш ва илмий-техник тараққиёт негизида қурилиш учун янги техника ва технологияни яратиш би­лан шуғулланадилар. Улар асосан илмий-тадкиқот муассасалари бўлиб, барча қурилиш иштирокчилари учун ўзаро шартномага мувофиқ хизмат кўрсатадилар.