Bobilda ibodatxona kohini sifatida faoliyat yuritayotgan Jamal ismli shaxs

2-muammoga qaraydigan bo’lsak, bu yerda Kamalning davosiga Jamal
e’tiroz bildiryapti. Shu yerda savol tug’iladi –Jamal e’tiroz bildirishga haqlimi? 
Abatta to’la haqli bo’lishi mumkin qachonki qulni olgan savdogarni topib kelish
orqali yoki savdogar bilan tuzilgan shartnomani keltirish orqali. Chunki 
Xammurapi qonunlariga ko’ra oldi- sotdi shartnomasi ikki taraf shartnoma asosida, 
guvohlar orqali tasdiqlanishi kerak edi. Undan tashqari 279- moddada “Agar kimdir 
erkak yoki ayol qulni sotib olsa va uchinchi tomon da'vo qilsa, sotuvchi da'vo uchun 
javobgardir” deyilgan. Demak bu yerda savdogar Mag’rur javobgar. Lekin Jamal 
guvohlarini borligini aytayapti va bu holatda ham u nohaq emas. Agarda guvohlari 
ham bo’lmaganda Jamal Xammurapi qonunlarining 10–moddasiga muvofiq jazo 
olishi mumkin edi. Ya’ni “ Agar xaridor savdogarni u ilgari mulkni sotib olgandagi 
guvohlarni olib kelmasa, lekin uning asl egasi guvohlar olib kelsa, bunda xaridor 
o'g'ri hisoblanib, unga o'lim jazosi qo’llanilsin va yo'qolgan mulkni egasi olsin”.
3-muammoda esa Jamalning e’tirozidan norozi bo’lgan Kamal shahar hokimi-
patesiga murojaat qiladi. Patesi bu muammoni Xammurapi qonunlariga asoslanib
quyidagicha hal qilishi mumkin. Ya’ni Xammurapi qonunlariga ko’ra patesi 

---

quldan egasi kimligini so’raydi. Qul javob bermasa Xammurapi qonunlari 18-
moddasig asosan ish ko’rishi mumkin.Ya’ni ushbu moddada “Agar qul xo'jayinning 
ismini aytmasa, uni saroyga olib boriladi va qo'shimcha tekshirish ishlari amalga 
oshiriladi. So’ng qul xo'jayiniga qaytariladi”. Tekshiruvning boisi shuki o’sha 
davrda qullarga egasi tomonidan tamg’a yoki shunga o’xshash qullik belgisi ham 
qo’yilgan.
Agarda bu tekshiruv ham natija bermasa Jamalga qulni sotgan savdogar topib 
kelinishi kerak bo’lgan. Savdogar topib kelingach sud (patesi) guvohlarni (qasam 
ichirib) tinglab, quyidagicha qarorga kelishi mumkin.Ya’ni yuqorida keltirgan 9 –
modda va boshqa qoidalarga asoslanib, Kamalga qullari qaytarilsin. Jamalga 
esa savdogarga to’lagan 4 mina kumush o’sha savdogar ya’ni Mag’rur tomonidan
to’lansin. Mag’rurning o’zi esa o’g’ri va tovlamachilikda ayblansin. Unga o’lim 
jazosi qo’llanilsin. 
Agar Mag’rur topilmasa (ehtimoliy), Kamalning qo’shni Uruk davlatidan 
kelganligini hisobga olgan holda va albatta Jamalning kohin ekanligini e’tiborga 
olib, patesi so’ngi qarorni Jamal foydasiga hal qilinishi mumkin. Chunki o’sha 
davrda kohinlarning mavqei jihatdan savdogarlardan ustun bo’lgan va uning ustiga 
ma’lum imtiyozlarga ega bo’lgan.
Agarda qullar Bobilda tug’ilgan bo’lsa vaziyat 280- moddaga muvofiq bo’lishi 
mumkin: ”Erkak yoki ayol qul tug’ilgan joyiga aylanib kelib qolsa va qul bu meni 
vatanim desa, u holda bu qullar tug’ilgan davlatida qoladi. Lekin bu qullar bu yerda
tug'ilmagan bo’lsa bu yerda qolmasligi mumkin”. Ya’ni Uruk shahridan kelgan 
qullar Bobilda tug’ilgan bo’lsa, bunday holatda qullar Bobilda ya’ni Jamalda qolishi
mumkin. Agar Bobilda tug’ilmagan bo’lsa qullarni Kamal olib ketishi mumkin.