Bobomurodova Mohira Oliy o’quv yurtlariga kiruvchilar uchun qo’llanma

iqlimi va sharoiti yaxshi edi. 

---

119 
Uyushiq egalar bir-biri bilan sanash ohangi yoki bog’lovchilar orqali bog’lanadi: 
Siz bilan biz bu oddiy haqiqatni tushunmagan ekanmiz. 
Uyushiq hol.Bir xil mazmun-munosabatni bildirgan bir necha holning o’zaro 
sanash ohangi bilan teng bog’lanib kelishi uyushiq holni tashkil qiladi: Daryo goh 
shovqin solib, goh tinch oqar edi. Ba’zan bitta gap tarkibida bir necha hol ketma-
ket holatda turishi mumkin, lekin hamma vaqt ham bu kabi holatni uyushiq hol 
deya olmaymiz: U kecha ertalab biznikiga kelib ketdi. Gapda ikkita payt holi 
(kecha, ertalab) bor va ular ketma-ket joylashgan. Lekin ular uyushiq emas: 
bundagi ertalab holi kecha holi ma’nosidagi paytni chegaralab, aniqlashtirib 
beradi. 
Uyushiq to’ldiruvchilar.Gapdagi ikki va undan ortiq to’ldiruvchi bir xil ma’noni 
(shaxsni yoki narsani) bildirib, bir xil shaklda (kelishik shaklida yoki ko’makchilar 
bilan)kelsa va sanash ohangiga ega bo’lsa, bular uyushiq to’ldiruvchilardir: Taram-
taram olmalarni,asl nashvatilarni, po’sti yuqa shaftolilarni, qaymoqqa o’xshash 
anjirlarni aytmaysizmi. 
Har xil ma’noni bildirgan, turli shakllarda kelgan to’ldiruvchilar uyushiq 
hisoblanmaydi: Bu daftarni senga oldim. Bu gapdagi to’ldiruvchilar 
uyushmaganligiga sabab shuki, daftarni narsa-buyum ma’nosini, senga atalganlik 
ma’nosini bildiradi. 
Uyushiq aniqlovchilar. Narsa-buyumlarning bir turdagi belgilarini bildirgan 
birdan ortiq aniqlovchilar uyushiq aniqlovchilar hisoblanadi: Bog’imizda oq, qizil, 
pushti atirgullar qiyg’os ochilgan. Bundan tashqari, bir narsa-buyumning turli 
belgilarini bildirgan birdan ortiq sifatlovchilar ham uyushiq aniqlovchilar sanaladi: 
Chaqaloq kichkina, oppoq, dumaloq qo’llarini cho’zib menga talpinar edi. 
Uyushiq aniqlovchilar o’zaro sanash ohangi bilan teng bog’lanadi va 
aniqlanmishga baravar tobe bo’ladi.Qaratqich aniqlovchilar ham uyushiq kelishi 
mumkin: O’riklar, olmalar, teraklarning bargi oltinlashgan. 
1-topshiriq: Gaplarda qaysi gap bo’lagi uyushgan? 
1.Haqiqiy olimning so’zi, o’yi, fikri va ishi bir xil bo’ladi. 2. Nazariy 
bilimlardan hosil qilinadigan tushunchalar uzoq va chuqur tushunish, tekshirish, 
kashf – ijod , ta’lim olish va boshqalarg ta’lim berish yo’li bilan qo’lga kiritildi. 
3.Er kishiga zeb-u ziynat hikmat va donishdir. 4. Har bir kishi kasb-korini 
mukammal bilmog’i, yaxshi tarbiya olmog’i va yaxshi xulq-atvor, fazilatlarga ega 
bo’lmog’i kerak. 5.Olgil mendin nasihat, o’g’lim, ilm-u adab o’rgangin, bo’lub 
bilimli
Uyushiq bo’laklarda son, egalik, kelishik qo’shimchalarining qo’llanilishi. 
Bu qo’shimchalar 3 xil qo’shiladi: 
1.Uyushgan bo’laklarning har birida takrorlanadi: 
Yam-yashil vohalarga, 
Badiiy lavhalarga,
She’riy sarlavhalarga,
Boy ekansan, Farg’ona. 
Izoh.Bunday holatlarda uyushgan bo’laklarning har biri ta’kidlangan bo’ladi. 

---

120 
2.Uyushgan bo’laklarning eng oxirida qo’llanib, hammasi uchun tegishli bo’ladi: 
Sayyohlar Toshkent, Samarqand, Buxoroda bo’lishdi. 
Izoh. Bunday vaqtda sanalayotgan bo’laklarnng har biri ta’kidlanmaydi, balki 
sanab ko’rsatiladi. 
3.Son, egalik, kelishik qo’shimchalari uyushiq bo’laklarda har xil ishlatilishi 
mumkin: Uyning to’riga amakim, beriroqqa xolam, men va Dilshoda o’tirdik. 
2 -topshiriq: Gaplardagi uyushiq bo’laklarga shakl hosil qiluvchi 
qo’shimchalarning qo’shilish usulini izohlang.