Bolalar sporti asoslari

Qisqa masofaga yosh yuguruvchilarni mashg’ulot
yuklamasining belgilanishi

Mashg’ulot yili	Yoshi	Oylik siklda mashg’ulot yuklamasining taxminiy hajmi (km)	Yillik siklda mashg’ulot yuklamasining taxminiy hajmi (km)
Birinchi	11-12	45	320
Ikkinchi	13-14	60	430
Uchunchi	15-16	90	660

13-14 yoshidan boshlab, Yengil atletika bilan shug’ullanishni boshlagan sportchilar uchun yugurish xarakteridagi chidamlilikka qaratilgan imkoniyatli mashg’ulot yuklamalari taxminan quyidagicha bo’lishi mumkin (24-jadval).

24-jadval
Yosh yuguruvchilarni mashg’ulot yuklamasining belgilanishi

Mashg’ulot yili	Yoshi	Oylik siklda mashg’ulot yuklamasining taxminiy hajmi (km)	Yillik siklda mashg’ulot yuklamasining taxminiy hajmi (km)
Birinchi	13-14	60	420
Ikkinchi	15-16	90	655
Uchunchi	17-18	120	840

Chidamlilikni rivojlantirish jarayonida mashg’ulot yuklamasi quyidagi 5 unsur bilan tavsiflanadi:

1) mashqni bajarish intensivligi (harakatlanish tezligi);
2) mashqning davomiyligi;
3) dam olishning davomiyligi;
4) dam olishning xarakteri (tanaffuslarda faoliyatning boshqa turlarini bajarish);
5) takrolanishlar soni.
Mazkur komponentlarning uyg’unligiga bog’liq ravishda organizmning javob reaksiyalarining nafaqat miqdori, balki xarakteri ham turli bo’ladi. Misol tariqasida yugurish bo’yicha yosh yengil atletikachilar bilan mashg’ulotdagi mashqlar yuklamasi komponentlarini tavsifini keltiramiz (25 jadval).
25-jadval
O’rta masofaga yuguruvchi 11-12 yoshli sportchilarni mashg’ulot yuklama qismlarining tuzulishi

Mashg’ulot yuklamasining qismlari	Mashg’ulot uslublari
	O’zgaruvchan	Mosligi
Ishning jadalligi (yugurish tezligi)	46% dan yuqori (3,9 m/s). Yugurish oxirida YuQS taxminiy 175-180 teng (1daq)	39% dan yuqori (3,3 m/s). Yugurish oxirida YuQS taxminiy 175-180 teng (1 daq)
Yugurish masofasini qismlari	1400 m (bundan tashqari 50 m 3 martta).	1400 m. Masofani bosib o’tish vaqti – 7 daqiqa
Dam olish oralig’i Masofa qismlarini qaytarilish soni	90 dan 120 s	Dam olish -

Asta-sekinlik, izchillik tamoyiligi rioya qilish ham muhim ahamiyatga ega. Eksperimental tadqiqotlar yugurish yuklamalarining quyidagi imkoniyatli hajmlari tavsiya etilishi mumkinligini ko’rsatdi: 11-12 yoshidan sport mashg’ulotlarini boshlagan bolalar uchun bitta mashg’ulotda 8 km gacha, haftasiga 25 km masofaga, oyiga 90 kmgacha, yiliga 660 kmgacha. Mashg’ulotlarni 13-14 yoshda boshlagan o’spirinlar uchun bitta mashqda 10 kmgacha, haftasiga 30 km, yiliga 840 kmgacha yugurish muvofiqdir. 26-jadvalda yugurish yuklamasining oyma-oy taqsimlangan namunali hajmi keltiriladi.
Yosh yugiruvchilarda umumiy chidamlilik darajasi maxsus test yordamida aniqlanadi, ya’ni yugurishning maksimal tezligiga 60% teng bo’lgan berilgan doimiy tezlikda sportchi yugurib o’tadigan masofa. Yugurishning maksimal tezligi soniyada 30 metrga yugurish natijasida aniqlanadi.
Yosh sportchilar guruhi 400 m masofani yugurib o’tganda o’qituvchi tomonidan vaqt bo’yicha nazorat amalga oshiriladi. Bu guruhga tayyorgarlikning ma’lum darajasiga ega qiz va o’g’il bolalar kiritiladi. Agarda o’g’il bolalar 30 m masofaga yugurishda 4 soniyadan yaxshiroq natijani ko’rsatsa, 400 m masofani yugurib o’tish ularda 1 daqiqa 25 soniyani tashkil qiladi. Agarda 30 m masofaga yugurishda natija 4-4,5 soniya ichida bo’lsa, 400 m masofani yugurib o’tish 1 daqiqa 30 soniyaga teng bo’ladi. 30 m masofaga 4,5 soniyadan ko’proq vaqtda yugursa, 400 m masofa 1 daqiqa 40 soniyadan ko’proq paytda yugurib o’tiladi. Qizlar guruhi tomonidan 400 m masofani yugurib o’tish vaqtini keltiramiz: 30 m yugurishga 4,6 soniyadan yaxshi bo’lganda - 1 daqiqa 40 soniya, 30 m masofaga yugurishda natija 4,5 -5 soniya bo’lganda – 1 daqiqa 40 soniya, 30 m masofaga yugurishda natija 5 soniya va undan ko’p bo’lsa, unda 3 soniyaga yahshilanadi hamda teng bo’ladi.
Sinovdan o’tayotganlarning umumiy chidamlilik darajasini maksimal tezlikdan 60%ni tashkil qilgan. Berilgan doimiy tezlikda yugurganida, bosib o’tadigan masofaga bog’liq ravishda baholash mumkin. Quyida yosh sportchining umumiy chidamliligi darajasini baholash sxemasini keltiramiz (27-jadval).
26-jadval