Bolalar sporti asoslari

Sport maktabiga bolalar va o’spirinlarni jismoniy sifatlar rivojlanish ko’rsatkichi asosida saralash uchun namunali me’yorlar
(A.A. Gujalovskiy bo’yicha)

Jismoniy sifatlar	Jinsi	Yoshi va me’yorlar
		8	9	10	11	12	13
Muskul kuchi-gavda kuchi (kg)	B Q	65 45	75 60	80 70	100 80	110 90	120 95
Tezkotlik – mashqni 6 marta takrorlash (asosiy turish: qo’llarga tayangan holda, cho’qqayib o’tirish. 1-oyoqlarni orqaga cho’zib, ko’krakni yuqoriga cho’zamiz. (s)	B Q	8,7 9,0	8,6 8,9	8,5 8,8	8,4 8,7	8,3 8,6	8,2 8,5
Tezkor-kuch sifati:
Joydan turib uzunlikka sakrash (sm)	B Q	170 150	175 155	180 160	185 165	190 170	195 175
Joydan turib balandlikka sakrash (sm)	B Q	40 40	40 40	50 50	55 55	55 55	60 60
Chidamlilik sifati:
Statik – 90^0 burchak ushlash (s)	B Q	30 20	35 25	40 30	45 30	50 35	55 40
Dinamik – yotgan holda qo’llar bosh ortida, tirsaklarni tizzaga tekkazamiz (pres, marta)	B Q	55 30	60 35	65 40	70 45	75 55	80 60
Umumiy – 500m. ga yugurish sportcha yurish bilan (daq)	B Q	1,45,0 1,50,0	1,42,5 1,47,5	1,46,0 1,45,0	1,37,5 1,42,5	1,35,0 1,40,0	1,32,5 1,37,5
Egiluvchanlik:
Tik turgan holda oldinga egilish (sm)	B Q	+8 +10	+9 +11	+11 +12	+11 +13	+11 +14	+13 +15
Chaqqonlik:
60m va 4x15 m. ga moksimon asosiy yugurish natijalarining farqi (s)	B Q	5,5 5,8	5,4 5,7	5,3 5,6	5,2 5,5	5,1 5,4	5,0 5,31

Nazariy va eksperimental ishlanmalarining tahlili sport maktablariga bola va o`spirinlarni tanlashda quyidagi pedagogik mezonlarni shakllantirish imkoniyatini beradi: jismoniy hislat va sport mahorati rivojining darajasini tavsiflovchi ko`rsatkichlar, ularning shakllanish sur’atlari, bola va o`spirinlarning koordinatsion imkoniyatlarini namoyon qiluvchi ko`rsatkichlar. Yosh sportchilarni keskin sport kurashi sharoitida harakat vazifalarini samarali hal qilishga bo`lgan vobiliyatini tavsiflovchi ko`rsatkichlar kiradi. Tanlovning tibbiy-biologik tizimi o`z ichiga morfofunktsional xususiyatlar, organizmning analizator va funktsional tizimlarining holati, oliy asab faoliyatining individual xususiyatlari, sportchi sog’lig’ini o`z ichiga kiritishi lozim. Bola va o`spirinlarni tanlashning ruhiy mezonlar tizimi o`z ichiga individni sport turi talablariga ko`ra, turli ruhiy holatlarni takomillashtirishga bo`lgan xususiyatlarini tavsiflovchi ko`rsatkichlarni kiritadi, bundan tashqari, irodali hislatlar – xarakter temperamenti darajasini rivojlantirishni ham o`z ichiga oladi. Tanlashning sotsiologik mezonlar tizimiga sport manfaatlarining motivatsiyasi, ularni shakllanish uslublari va shu kabi ma’lumotlar kirishi lozim.

Sport turlarining quyidagi 4 guruhida tanlov mezonlarini umumiy tarzda tavsiflab beramiz: sportning tsiklik turlari, texnik jihatdan murakkab sport turlari; sport yakka kurashlari, sport o`yinlari.
Qisqa masofaga yugurish kabi sportning tsiklik turida tanlov jarayonida qolgan sharoitlarning barchasi teng bo`lsada, bo`yin baland, mushaklari yaxshi rivojlangan va qulay konstitutsion xususiyatlar (oyoq va tana uzunligining mutanosibligi)ga ega o`spirin va yoshlarni afzal deb topish lozim. Tanlov jarayonida start signaliga reaktsiyaning vaqti, tezlik-kuch hislatlarining rivojlanish darajasi maktab yoshidagi bolalarning koordinatsion imkoniyatlar darajasi ham hisobga olinishi lozim. mashg’ulot mashqlarining 1,5 yillik davomida bola va o`spirinlarning etakchi jismoniy hislatlarni o`sishining yig’indi sur’atlari bilan tavsiflanadigan integral ko`rsatkichni ham hisobga olish maqsadga muvofiqdir. Bo`lg’usi sprinterning printsipial imkoniyatlari jismoniy hislatlarning dastlabki darajasidan kichikroq darajada bog’liq, ammo bu hislatlarni rivojlanish sur’atlariga kattaroq darajada bog’liqdir.
Etakchi jismoniy hislatlarni rivojlanish sur’atlari yosh sportchilarni rivojlanish darajasi yuqori bo`lgan holdagina, istiqbollikni taxmin qilishda birinchi darajada ahamiyatga ega ekanligini ta’kidlash joiz. Agarda ularning dastlabki darajasi past bo`lsa, rivojlanishning hattoki yuqori sur’atlari sport natijani bola va o`spirrinlarni rivojlanishining ma’lum yosh davrida talab qilinadigan zaruriy darajasigacha ko`tarish imkoniyatini bermaydi. Bola va o`spirinlarni tanlash jarayonida sport ko`rsatkichlarini o`sish sur’atlarini hisobga olish bola va o`spirinlarning biologik yoshini individual xususiyatlarini hisobga olgan sharoitida o`zini oqlaydi. SHunday qilib, faqatgina jismoniy hislatlarni rivojlanishining nisbatan yuqori dastlabki darajasi va biologik yoshni hisobga olgan holda, ularning rivojlanishining optimal sur’ati u yoki bu sportchining istiqbolliligi haqida ishonchli taxmin qilishda oldindan bashorat qilish imkoniyatini beradi.
Eksperimental yo`l bilan sportning tezlik va tezlik-kuch turlarida (xususan, sprintda) ixtisoslashadigan yosh sportchilar uchun mashg’ulot­larning birinchi 1,5 yilligida tezlik va sakragich hislatlarini o`sishining optimal sur’atlari 10,5-12,5%ga teng ko`rsatkchilar bo`ladi.
Sport maktabining engil atletika turiga tanlash jarayonida quyidagi me’yor va sinovlardan foydalanish maqsadga muvofiq bo`lar edi (jadval-45-46).
45-jadval